Kumul nedir, kumullar nasıl oluşur? Kumulların özellikleri nelerdir, çeşitleri, kumullarda yaşayan hayvanlar, bitkileri hakkında bilgi.
Kumullar
Bitki örtüsü bulunmayan yerlerde, rüzgâr bir engele rastlamadan hareket ederek toprağın üstündeki kuru ve hafif maddeleri kolayca savurur. Rüzgârın gücü azaldığında savrulan maddeler alçalarak toprağa düşerler. Bu düşüş sırasında genellikle biçimsiz kütleler değil de, kumul olarak bilinen küçük tepecikler oluştururlar.
Kumulların Özellikleri
Kumullar, hafif maddelerin bitki örtüsü ya da toprağın nemi tarafından yüzeyde tutulamayan, rüzgâra açık yerlerde oluşur. Bu tür, koşullar en çok kumlu kıyılarda, çöllerde bitki örtüsü çok seyrek olan ırmak boylarında ve büyük ölçüde aşınmaya uğramış bölgelerde görülür. Aşınma bölgelerindekiler sürüklenen kumul olarak bilinir; ötekiler de kıyı, çöl ve ırmak kumulları olarak, oluştuğu yere göre adlandırılır. Hemen bütün durumlarda kumullar kumdan oluşur. Bununla birlikte bazen tuz kristalleri (ABD’nin Utah eyaletinde olduğu gibi tuz ovaları boyunca uzanan kumullar) ya da alçı taşı (New Mexicodaki beyaz kumlar) gibi başka hafif maddelerden de oluşabilir. Rüzgâr tarafından taşınan madde bilinen kumdan daha inceyse (örneğin lös) sonuçta gerçek bir kumul oluşmayıp bir örtü gibi çok geniş alana yayılan dalgalı bir kütle oluşur.
Kumul Çeşitleri
Kumulların boyutları ve biçimleri birbirine etkisi olan çeşitli öğelere bağlıdır. Örneğin, kumulun kaya gibi sert bir yüzeye ya da başka bir kum tabakası üzerine oturması; yeraltı sularının düzeyi; bölgedeki iklimin bitkiler için uygun olup olmaması ve rüzgârın sık sık belirli bir yönden esişi gibi etmenler kumul oluşumunu etkiler. Hayvanlar ve kuşkusuz insanlar da kumul oluşumunda rol oynar. Bütün bu etmenler kumulların hareket hızını belirler. Yeryüzünün hemen üzerindeki hava katmanında oluşan anaforların başlıca nedeni rüzgârın yüzeydeki çeşitli engebelere çarpmasıdır. Bir kum tabakası üzerinden güçlü bir rüzgâr eserken, bu anaforlar kum taneciklerinin bir bölümünü havanın içine çekerler. Genellikle kum taneleri bir metreden fazla yukarı kalkmamalarına karşın çok ince taneler (toz) yüzlerce metre yukarı kaldırılıp uzak yerlere taşınabilirler. Bu türden en iyi bilinen olay, Sahra’dan havalanan kırmızı renkli tozların kıyıdan yüzlerce kilometre uzaktaki gemilerin güvertelerine düşmesidir.
Kumullar ve Rüzgar
Kum yüklü hava bir engele çarptığında, kumların bir bölümü engelin çevresine bir bölümü de onun üzerine biner. Her iki durumda da hava sıkışır ve sonuçta hızı biraz artar. Bu bir anlamda aşındırma gücünün artmasıdır ve eğer bir kum yığınına çarparsa ilerlemesine neden olur. Bu durumda engelin arkasında daha fazla boşluk olacağından rüzgârın hızı birdenbire azalır, böylece taşıma gücünü bir ölçüde yitiren hava, iri tarifeleri bırakır. Bu taneler engelin rüzgâr almayan yanında birikir. Böylece engelin boyutu ve direnci artarak daha fazla büyümeye olanak hazırlar. Bu süreç zamanla kum dilini oluşturur. Bu tür diller, kumsallarda sürüklenmiş tahta parçası gibi nesnelerin rüzgâr almayan yanlarında ve hatta deniz kabuklarında görülür. Bu kum dilleri nesnelerin arkasındaki boşluk doluncaya dek büyür. Ulaşabileceği en büyük biçimi aldığında kum dili, rüzgârın yön değiştirmesine kadar aynı durumda kalır. Yığılan kum, daha sonra savrularak büyük kıyı kumuluna doğru ilerler ya da bir başka kumulun oluşması için bir başlangıç noktası oluşturur.
