Moğollar Kimlerdir? Moğollar nerede ve ne zaman yaşamışlardır? Moğolların tarihi hakkında bilgi.
Moğollar; Orta Asya’da yaşayan halktır. Yazılı tarihleri 12. yüzyıla kadar inen Moğollar, varlıklarını gösterdikleri sırada çevrelerinde Naymanlar, Kereyitler, Merkitler ve Tatarlar yaşıyordu. Gerçek Moğolların bu kabileler arasında yaşadıkları yerler Baykal Gölü yakınlarında Sibirya toprakları ile Dış Moğolistan’ın bazı ormanlık kesimleriydi.
Moğollar çevrelerinde yaşayan öteki komşu boyların Cengiz Han tarafından ulusal bir bayrak ve ülkü altında birleştirilmesinden sonra ortaya çıkmış bir ulustur. Cengiz Han 1227’de ölmeden önce, imparatorluğu oğulları arasında paylaştırdı. Cengiz Han‘ın kurduğu devletin siyasal anlayışı ve egemenlik ilkeleri, daha sonraki yollarda da, Rusya, Sibirya ve Türkistan’da bulunan Kırım Astırhan, Kazan, Kasım, Buhara ve Hive gibi çeşitli hanlıkların kurulmasına yol açtı. 15. Şeyban, kendi adına bir hanedan kurdu. Daha sonra Özbekler adını alan bu devlet, Harizm ve Meveraünnehr’ den Doğu Türkistan’a kadar uzanan topraklara sahip oldu. Ancak Çağatay adına kurulan bu devlet, kısa zamanda İslâm dininin etkisinde kalarak çabuk değişime uğradı. Bir süre sonra da Timur tarafından ortadan kaldırıldı. Cengiz Han’ın bir başka oğlu olan Ögeday, Moğol şeflerinin katıldığı bir kurultayda, babasının yerine büyük hakan seçildi. Fakat iki kuşak sonra, Moğol hanlığının merkezini oluşturan bu hanlık, Toluy’un soyuna geçti. Bununla birlikte Ögeday’ın torunu Kaydu Han, Pamirler ve Tanrı Dağları’ndaki topraklarını korumayı başardı.
Doğuda Kubilay Han’a ve Batıda da Çağataylılara karşı 1301’e kadar dayanmayı başardı. Cengiz Han‘ın en küçük oğlu Toluy, Moğol İmparatorluğu’ nun merkez topraklarına sahip oldu. Tüm Moğolistan’a egemen olan Toluy’ un oğlu Mengü ve Kubilay, Büyük Hanlar olarak Ögeday’ın da devletini sürdürdüler. Çin’in yerleşik ve etkili kültür yapısı, buradaki Moğolların Budist olmalarını çabuklaştırdı. Kubilay’ın kardeşi Hulagü, İslâm ülkelerinde, yeni bir Moğol istilası dalgası geliştirdiyse de, sonunda, bunların da Müslüman olmalarıyla, Moğolların batı kolu da zayıflamaya ve çökmeye başladı. Cengiz Han’ın oğullarının ayrı ayrı topraklarda sürdürdükleri Moğol İmparatorluğu kısa zamanda tarihe karıştı. Ancak Moğol ailesinin kökeni, Moğolistanda yaşamaktaydı. Çin’de Kubilay Kağan‘ın yıktığı Yuan Hanedanı’nın yerine, Ming Hanedanı ile sürekli savaştılar. Bu savaşlar sonunda Moğolistan’daki Moğol kabileleri de çok zayıfladılar. 1368’den beri Çinlilerle Moğolların başına 1554 Oyratlardan Toyon Han geçti. Dayan Han zamanında Moğolların bir birlik çevresinde toplandıkları görülür. Ancak Mançu Hanedanı’nın Çin ve Moğolistan’a egemen olmaları sonucunda Moğolların tüm birlik umutları söndü. Mançuların egemenliğini tanımak zorunda kalan Moğollar, iç ve dış olmak üzere ikiye ayrılan Moğolistan’da Çin baskısını sonuna kadar yaşadılar. Mançular önce Dış Moğolistan’da yaşayan Moğolları egemenliklerine sıkı sıkıya bağladılar. Bundan sonra Moğollar zaman zaman ayaklandılarsa da ağır biçimde bastırıldılar. 1676’da Cungarların, 1689’daki Halna’nın ayaklanması Moğolları büyük ölçüde zararıyla sonuçlandı. Bu son ayaklanmadan sonra Çinliler her bakımdan Moğolları yönetimleri altında tutmayı başardılar.
1911’de Çin’de Mançu yönetimi çökünce, Moğolistan’da Çin ve Japon egemenlik çekişmesi başladı. Bu durum, 1925’de Moğolistan Cumhuriyeti’ nin ilanına kadar sürdü.
