Nayi Osman Dede kimdir ve ne yapmıştır? Türk musikisinin büyük üstatlarından olan ve Nayi Osman Dede hayatı, biyografisi, besteleri hakkında bilgi.
Nayi Osman Dede; Kutb-i Nayi Osman Dede olarak da bilinir (d. y. 1652, İstanbul -ö. 1730, İstanbul), Osmanlı bestecidir. Bilinen en eski ney virtüözlerindendir.
Genç yaşta Galata (Kulekapısı) Mevlevihanesi şeyhi Gavsi Ahmed Dede Efendi’ye bağlandı. Dönemin ünlü hattatlarından Nefeszade İsmail Efendi’den sülüs ve nesih, Gavsi Ahmed Dede’den talik yazı meşk etti. Arapça ve Farsça öğrendi. Hem ilahiyat ve tasavvufla, hem de edebiyat ve müzikle ilgilendi. 1680’de Galata Mevlevihanesi’nin neyzenbaşılığına getirildi. Gavsi Ahmed Dede’nin ölümünden sonra dergâhın şeyhi oldu (1698). Daha sonra Mevlevihanede Mesnevi dersleri verdi.
Kendinden önce düzenlenmiş ebced notasından büyük ölçüde yararlanarak yeni bir müzik yazısı hazırladı. Eskisinden daha gelişkin olan bu sistemle pek çok yapıtı yazıya geçirdi. Ama bu son derece önemli derleme günümüze ulaşmamıştır. Hz. Muhammed’e ilişkin Ravzatü’l-İcaz adlı kitabı da onun günümüze ulaşmayan yapıtların-dandır. Osman Dede ayrıca Rabt-ı Tâbirât-ı Musiki adlı manzum bir müzik sözlüğü hazırladı. “Nayi” ve “Osman” mahlaslarıyla şiirler yazdı.
Osman Dede’nin müzik alanındaki en önemli yapıtı olan Miraciye, yarısı unutulmuş olmakla birlikte, yalnızca dinsel müziğin değil tüm klasik Türk müziği repertuarının en uzun ve sanat değeri en yüksek örneklerinden biridir. Öbür besteleri çargâh, hicaz, rast ve uşşak makamlarında dört Mevlevi ayini, bay ati, çargâh, muhayyer-sümbüle, rast, segâh, buselikaşiran, dilkeş-haveran, hicaz, sultanisegâh, zengûle ve uşşak makamlarında 11 Mevlevi peşrevi, arazbar, büzürg, hüseyni, neva, geveşt, gülizar ve rast (3 tane) makamlarında 10 dindışı peşrev, buselikaşiran, büzürg, bayati, evc-i rûy-i neva, geveşt, rast (3 tane), segâh, sultanisegâh, gülizar ve muhayyer-sümbüle makamlarında 12 sazsemaisi, dügâh makamında bir tevşih ve hüseyni makamında bir yürüksemaidir. Küll-i Külliyat adını taşıyan hüseyni peşrevi bir fihrist (sırasıyla pek çok makamın kullanıldığı) peşrevdir. Gül Devri adıyla tanınan rast makamındaki devri-i kebir peşrevine birçok nazire bestelenmiştir.
Maddeler Halinde Nayi Osman Dede
- İsmi ve Mahlası: Nayi Osman Dede’nin gerçek adı Osman’dır ve mahlası “Nayi” olarak bilinir.
- Ney Çalma Yeteneği: Nayi Osman Dede, ney çalma konusundaki yeteneği nedeniyle “Kutb-ı Nayi” unvanıyla ün kazanmış bir kişidir.
- Doğum Yeri ve Tarihi: İstanbul’da, özellikle Şeyh Vefa türbesi yakınlarında doğmuştur.
- Ailesi: Babası, Süleymaniye Darü’s-şifası’nın Reisü’l-hüddâmı olan Süleyman Efendi’dir.
- Sanatçı ve Bilim Adamı: Nayi Osman Dede, güzel sanatlar alanında çalışmalara başlamış ve musiki, şiir ve hat gibi farklı sanat dallarında yetenek göstermiştir.
- Eğitimi: Hattatlık konusunda Nefeszâde İsmail Efendi’den sülüs ve nesih yazılarını öğrenmiştir.
- Mevlevilik: Nayi Osman Dede, Galata Mevlevîhânesi şeyhi Gavsî Ahmed Dede’ye intisap etmiş ve bu dergaha girmiştir. Burada Gavsî Ahmed Dede’nin hizmetinde bulunmuş ve çeşitli alanlarda kendini geliştirmiştir.
- Bestekârlık: Musiki alanında yetenekli olan Nayi Osman Dede, bestekârlık konusunda önemli eserler vermiş ve musiki nazariyatı konusunda uzmanlaşmıştır.
- Şeyhlik: Gavsî Ahmed Dede’nin vefatından sonra Galata Mevlevîhânesi’nin şeyhi olmuş ve burada Mesnevî dersleri vermiştir.
- Lale Devri Dönemi: Nayi Osman Dede’nin şeyhlik dönemi, Lale Devri olarak bilinen döneme denk gelmiştir. Bu dönemde, III. Ahmed ve Sadrazam Damad İbrahim Paşa tarafından teşvik ve himaye görmüştür.
- Vefat Tarihi: Nayi Osman Dede, 1142/1729-30 yılında vefat etmiş ve Galata Mevlevîhânesi’ne defnedilmiştir.
- Eserleri: Nayi Osman Dede’nin eserleri arasında Ravzatü’l-İcâz fi’l-Mu’cizâti’l-Mümtâz, Mirâciye, Zübde-i Makâlât-ı Şems, Nota-i Türkî ve Kitâb-ı Edvâr gibi musiki ve tasavvuf eserleri bulunmaktadır.
- Şiir: Şair olarak da tanınan Nayi Osman Dede, çeşitli şiirler yazmış ve özellikle naat ve mi’râciyeleriyle bilinir.
- Ailesi: Nayi Osman Dede’nin oğlu Sırrî Abdü’l-Bâkî Dede ve kızı Hatice Hanım da Mevlevî geleneğini sürdürmüşlerdir.
-
Eserlerinin Etkisi: Osman Dede, musiki alanındaki üretkenliği ve maharetleri nedeniyle Bach ve Handel’in Protestan musikisindeki etkisiyle benzer şekilde, Sünni İslam ve Mevlevi musikisinde büyük bir etki bırakmıştır.
