18Nüzhet Gökdoğan kimdir ve ne yapmıştır? İlk Türk kadın astronomlardan Nüzhet Gökdoğan ‘ın hayatı, biyografisi ve çalışmaları hakkında bilgi.
Nüzhet Gökdoğan (1910-2003)
Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk tarafından desteklenen bilim insanlarından birisi de Nüzhet Gökdoğan’dır. O ilk Türk kadın astronomlarımızdan olup, 1910 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. İlkin Bezm-i Alem İnas Sultanisine giden Nüzhet Gökdoğan lise öğrenimini 1928 yılında tamamlamıştır. Atatürk’ün emriyle Fransa’nın Lyon kentinde Lyon Kız Lisesi’nde Fransızca öğrenmiş; daha sonra Mathematiques Superiures et Speciales’de eğitimine devam etmiştir. Daha sonra Paris Üniversitesi’nde staj görerek, 1933 yılında Paris Ünversitesinden Diplome d’Etudes Superiueres sertifikasını alarak, Paris Gözlemevi’nde staj yapmaya başlamıştır.
Daha sonra yurda döndüğünde Nüzhet Gökdoğan Kandilli Gözlemevi’nde kadro olmadığı için İstanbul Üniversitesinde çalışmaya başlamıştır. Aynı yıl İstanbul Üniversitesinde Prof. Erwin Finlay Dreundich idaresinde Fen Fakültesine bağlı olarak Astronomi Enstitüsü kurulmuştur. 1934 yılında doçent unvanı ile Nüzhet Gökdoğan bu kürsüye atanmıştır. Enstitüde okutulan astronomi dersleri, Gök Mekaniği Astrofizik ve Küresel Astronom idi. Bu dersler yabancı öğretim elemanları tarafından verilmekteydi. Daha önce okutulmakta olan derslerin çevirisi Paris Pişmiş tarafından yapılırken 1934 yılından itibaren Nüzhet Gökdoğan bu görevi üstlenmiştir.
1936 yılında onun da teşviki ve isteği üzerine fakülte bahçesinde bir gözlemevi kurulmuştur. Daha önce Kandilli Gözlemevi’ne getirtilen teleskobun bir benzeri bu gözlemevine yerleştirilmiştir.
Nüzhet Gökdoğan İstanbul Üniversitesi’nde Prof. Freundlich’in yanında doktora çalışmalarını tamamlayarak 1937 yılında fen doktoru unvanını almıştır. Onun doktora numarası 1’dir, yani o İstanbul Üniversitesi’nde fen doktoru olan ilk bilim insanıdır.
Çalışmalarını aynı üniversitede devam ettiren Nüzhet Gökdoğan 1948 yılında profesör olmuştur. Üniversite senatosundaki ilk bayan üye olması dolayısıyla, bir ilktir. O daha sonra Cahit Arf, Mustafa İnan, Nazım Terzioğlu, Süreyya Ağaoğlu, Sara Akdik, Şevket Fazıla Giz, Remziye Hisarda birlikte Üniversiteli Kadınlar Derneği’ni kurmuştur. 1968 ve 1970 yılları arasında bu derneğin başkanlığını yapmıştır.
Türk Astronomi Derneği
Nüzhet Gökdoğan 1954’te Fen Fakültesi Dekanlığına seçilmiştir. Aynı yıl Türk Astronomi Derneği’nin kurucuları arasında yer almıştır. Bu derneğin yaklaşık 20 yıl başkanlığını yürütmüştür. 1958 yılında Astronomi kürsüsünün başına geçen Nüzhet Gökdoğan 22 yıl kürsü başkam olarak görev yapmıştır.
Nüzhet Gökdoğan 1951 yılında Amerika’ya, Michigan Ünivsitesi’ne gitmiştir ve orada McMath Hulbert Gözlemevi’nde araştırma yapmış ve Palomar Gözlemevi’ni ziyaret etmiştir. Bu üniversiteden, gerekli maddi destek sağlayarak İstanbul Üniversitesi Gözlemevi’ne Lyon filtresini satın almıştır. Böylece Güneş gözlemlerinin daha sağlıklı ve ayrıntılı olarak yapılması mümkün olmuştur.
Onun özellikle Türkiye’deki astronomi eğitiminin şekillenmesinde önemli rolü olmuştur. 1940 yılında Astronomi adıyla bir ders kitabı çıkarmıştır. Ayrıca W. Glisberg’le birlikte Kozmografya kitabını hazırlamıştır. Bunlara ilave olarak P. Albert ve Papalierden, Nazım Terzioğlu ve Lütfi Birand’la birlikte Liseler İçin Cebir Terimleri adlı bir kitabı çevirmiştir.
Nüzhet Gökdoğan yurt dışında birçok kongreye katılmış ve kendisi de İstanbul’da bazı toplantıların yapılmasında önderlik etmiştir. Bunlardan biri de Balkan ve Türk bilim adamlarının katıldığı Astronomi Kürsüsünce yapılan 1970 yılındaki Astronomi Kongresi’dir.
Nüzhet Gökdoğan sadece modern astronomi ile değil, astronomi tarihi ile de ilgilenmiştir. Onun bilime hizmetleri sadece astronominin kurumsallaşması açısından olmamıştır, aynı zamanda daha sonra, bu dalda yetişecek elemanların da iyi bir eğitim almaları yönünden önemli katkıları olmuştur; Türkiye’deki astronomi eğitimi gören kişilerin meslektaşlarıyla iletişim kurmaları açısından da büyük destek vermiştir.
