Osmanlıda pençik sistemi nedir? Osmanlı Devletinde pençik sisteminin özellikleri ve uygulanması hakkında bilgi.
Osmanlıda Pençik Sistemi Nedir?
Pençik, akın ve savaşlarda ele geçirilen her beş tutsaktan birinin hükümdarın hakkı olarak ayrılması ya da devlete vergi olarak verilmesidir. İslam devletlerinde yaygın olarak görülen köle (gulam, kul ya da memlûk) ordularının en gelişmişi olan Osmanlı devşirme sisteminin başlangıcına temel oluşturmuştur.
Osmanlı Devleti’ndeki ilk pençik uygulamasının Edirne’nin alınmasından (1361/62) ya da Sırpsındığı Savaşı‘ndan (1364) sonra olduğu sanılır. Ama pençik sistemi Osmanlı Devleti’nden önce çeşitli Anadolu beyliklerinde de uygulanmıştır. Özellikle deniz savaşları yürüten kıyı devletlerinde tutsak alınan kişilerin beşte biri beye ya da devlete verilirdi.
Osmanlı veziri Çandarlı Kara Halil Paşa ile Karamanlı Kara Rüstem Paşa I. Murad’a (hd 1360-89), şer’i bir savaş vergilendirmesi olan “hums-ı ganaim”in (ganimetlerin beşte biri) tutsakları da kapsamasını önerdi. Kara Rüstem Paşa Gelibolu’da savaştan dönen Anadolu askerlerinden pençik resmi (pençik akçesi) ve pençik oğlanı almaya başladı. Ardından askerlerin ellerindeki her tutsak için, bir kölenin bedelinin 125 akçe olduğu hesabıyla hazineye 25 akçe ya da yetiştirilmeye uygun yaş ve fizikteki tutsaklar arasından pençik oğlanı vermesi zorunlu kılındı. Pençik akçesi olarak toplanan paralar doğrudan hazine geliri sayılırdı. Vergisi ödenen köleye “pençikli kul” denirdi.
Pençik oğlanı ve pençik resmi uygulaması fetihler döneminin kapandığı 17. yüzyılın sonlarına değin sürdü. 1847’de tutsak alım satımının resmen yasaklanması üzerine pençik resmi de kaldırıldı.
