Psikolojide Savunma Mekanizmaları Nelerdir? Örnekler

Psikolojideki savunma mekanizmaları nelerdir? Savunma mekanizmalarına örnekler, hakkında bilgi.

Stres içinde bulunan insan acı çeker. Bu duruma neden olan engel ve psikolojik çatışmaları ortadan kaldırmak ister. Bunu başaramayınca gerilimden kurtulmak için kaçış yolları arar. Aslında, kaçmak da insana acı verir. Ancak insanın ruhsal mekanizması bunu o kadar güzel örter ki kaçmanın acısını da gizler, unutturur. Bu amaçla yapılan davranış biçimlerine “savunma mekanizması” denmektedir. Belli başlı savunma mekanizmaları ise şunlardır:

1. YÜCELTME: Giderilemeyen fizyolojik ve sosyal kökenli arzuların daha üst düzeyden zihni ve estetik uğraşlarla giderilmeğe çalışılmasıdır. Örneğin, tatmin edilemeyen cinsel arzuların, resim, müzik v.b uğraşlarla giderilmeye çalışılması.

2. BAHANE BULMA: Karşılaşılan güçlüğü giderme yerine,ona akla uyabilecek bir mazeret uydurmadır. Örneğin, soğuk bir kış günü, paltosuz gezen bir yoksulun, “ben zaten üşümüyorum ki” demesi. Bu mekanizmaya “mantığa bürüme” de denir.

3. ÖDÜNLEME: Bir alandaki başarısızlığın, bir başka alandaki başarıyla giderilmeye çalışılması. Örneğin, derslerde başarısız olan öğrencinin, okul futbol takımında başarılı olmaya çalışması.

4. YÖN DEĞİŞTİRME: Tepkinin, gerilimi yaratan engele değil, ilişkisi olmayan başka şeye yöneltilmesidir. Örneğin, babasına kızan bir gencin, kardeşini azarlaması.

5. YANSITMA: Başarısızlığın nedenlerini başkasına aktarmadır. Başarısız bir öğrencinin, kabahati öğretmene, eğitim sistemine atmasıdır.

6. GERİLEME: İlkel ya da çocukça davranışlara geri dönmedir. Örneğin, dört yaşındaki bir çocuğun, kardeşi doğduktan sonra tekrar altını ıslatmaya başlaması.

7. ÖZDEŞİM KURMA: Başarısızlığın yarattığı gerilimi, kendisi ile özdeşleştirdiği kişi, ya da grubun başarısıyla gidermeye çalışma. Örneğin, okuma olanağı bulamamış bir babanın, çocuklarının okul başarılarıyla övünmesi.

8. POLYANNA (TATLI LİMON) DAVRANIŞI: Bahane bulmanın değişik bir biçimi olan bu mekanizma, her başarısızlıkta olumlu bir yan bulmaya dayanır. “Verem olan bir kişinin, iyi ki kanser olmadım” demesi; Sınıfta kalan bir öğrencinin “ikinci yıl okursam derslerim daha pekişir, daha iyi öğrenim” demesi bu mekanizmayı örnekler.

9. BASTIRMA: Engel veya çatışmanın meydana getirdiği sıkıntılı durumu düşün-memeye, inkâr etmeye, bilinç dışına veya bilinçaltına itmeye dayanır. İstemediği bir toplantının saatinin unutulması, bu mekanizmayı örnekler.

10. HAYAL KURMA: Engel ve çatışmaların oluşturduğu hayal kırıklığını, sürekli hayal dünyası kurarak çözmeye dayanır. Yoksulluk çeken bir kişinin, gerçek çalışma ve mücadeleyi bırakıp, piyangodan büyük ikramiye çıktığında yapacaklarını hayal ederek avunması bu mekanizmayı örnekler.

11. KARŞIT TEPKİLER KURMA: Kişinin, çatışan duygu ve güdülerden, toplumca beğenilmeyeni inkar için bu davranışın aksini geliştirmesidir. Ör: Evlenmemiş kişilerin, evlilikten nefret ettiklerini söylemeleri gibi.

12. ÇÖZÜLME-AYRIŞTIRMA: Bu mekanizmada, kişiliğin bazı davranışları bireyin kontrolünden kurtulur, ayrı bir kişilik gibi işlemeğe başlar. Günlük yaşamamızda bazı davranışlarımız ve duygularımız bizde sanki iki ters kişinin tepkileri olabilir. Örneğin, insanlık için yürekleri kaynayan, ama insanların mutluluğu için en ufak bir çabada bulunmayıp, aksine bir çok davranışlarında ilkellik ve vahşet görülen insanlar az değildir. Ekonomik adaletten hararetle söz eden bazı servet sahiplerinin işyerlerinde işçilere karşı katı ve insafsız davrandıkları görülebilir. Kötülüklere ve ahlâksızlıklara karı düşman görünen bir insanın, aksine açık saçık kitaplardan zevk aldığı, ahlâksızca davranışlarda bulunduğu da gözlemlenebilir.

13. SAPLANMA: Herhangi bir fikre veya harekete karşı dikkatin toplanması ve heyecansal dürtülerin bir odak etrafında yoğunlaşması, koyulaşmasıdır. Aile, ırk, din gibi alanlarda olduğu gibi cinsel alanda da saplanmalar görülebilmektedir.

14. İNKAR ETME (YADSIMA): Var olan bir engel veya psikolojik çatışmayı yok saymadır. Devekuşunun başını kuma gömmesi davranışı olarak da anlatılır. Örneğin; tek çocuğu ölen ızdıraplı anne, daima, onu misafirlikten bekler gibi bekler, her yemekte sofrada tabağını kor, yatağını hazırlar ve hiç ölümünden söz etmez.

15. BOYUN EĞME: Ortaya çıkan engele uyuverme ve kabullenme davranışıdır. Örneğin, sürekli baskıcı bir eğitim altında kalan çocukların gösterdi kukla itaati, papağanlaşma böyle davranışlardır.

16. SEMBOLİZASYON (sembolik davranışlar): Bu mekanizma, çeşitli düşünceleri ve duyguları, asıl duygu ya da düşünceyi sembolize eden davranışlara dönüştürme biçimindedir. Örneğin, yüksek yerden korkma, ahlaksal bir düşüşün sembolü olduğu gibi, sürekli el yıkama, temizlenme manevi bir kirlenmeyi gösterebilir.

17. ÇEVİRME: Bilinçaltı alanına itilmiş bazı duygu ve heyecanların ya da düşüncelerin, birtakım fizyolojik belirti ve tepkilerle anlatılmasıdır. Örneğin, görmek istemediği bir durumun ruhsal körlüğe neden olması gibi sağırlık, felçler, el ve kol titremeleri böyle bir durumu anlatır.

Savunma mekanizmaları, gerginliği geçici olarak giderir, böylece de ruh sağlığını korur, ama sürekli kullanılırsa, kişinin gerçeklerden kopmasına yol açacağı için, ruh sağlığının bozulmasına neden olur.