Fiyort nedir? Fiyortlar nasıl oluşmuştur, fiyortların özellikleri nelerdir, dünyanın önemli fiyortları ve dünyanın dört bir yanından fiyort resimleri
Kaynak: pixabay.com
Fiyort Nedir? Fiyortların Özellikleri – Dünyadaki Ünlü Fiyortlar
Jeolojik olarak, bir fiyort veya fiord, karada hareket eden bir buzulun yarattığı dik kenarları veya uçurumları olan uzun, dar bir giriştir. Eski buzul vadilerinin deniz altında kalması ile meydana gelen dar ve uzun körfezlere “fiyort” denir. Fiyortlar karaların çok içerilerine kadar girerler, iki yanları dik ve yüksektir. Derinlikleri de oldukça fazladır.
Kaynak: pixabay.com
Fiyortlar, mevcut deniz seviyesinin altına inen mevcut veya geçmiş buzulların (buzulların oluşumu, hareketi ve durgunluğu) bulunduğu yerlerde bulunur. Tipik U şeklindeki vadi oyulduktan sonra bir buzul geri çekildiğinde fiyort oluşmuş ve deniz ortaya çıkan vadi tabanını doldurmuştur. Bu, denize bağlı dar, dik taraflı bir giriş (bazen 1300m kadar derin) oluşturur. Buzullar tarafından vadiye doğru açılan buzul döküntülerinin birikimi, fiyortun girişinde su altında bırakılarak fiyordun boynundaki suyun, fiyordun ana gövdesinden daha sığ olmasına neden olur.
Kaynak: pixabay.com
Bu sığ eşik ve koruma, fiyortların mükemmel doğal limanlar oluşturmasını sağlar. Fiyortlar genellikle balıkçılık filolarına ev limanı sağlar ve sanayileşmiş yerlerde balık yetiştiriciliği ve gemi yapımı için kullanılmaktadır.
2000 yılının sonlarında, Norveç fiyortlarının dibinde dünyanın en büyük mercan resiflerinden bazıları keşfedildi. Bu resifler, Norveç’in kuzeyinden güneye kadar olan fiyortlarda bulundu. Resiflerdeki deniz yaşamının, Norveç kıyı şeridinin bu kadar cömert bir balıkçılık alanı olmasının en önemli nedenlerinden biri olduğuna inanılmaktadır. Resifler, plankton, mercan, anemonlar, balıklar, çeşitli köpekbalıkları türleri gibi binlerce yaşam biçimine ev sahipliği yapar.
Kaynak: pixabay.com
Yeni Zelanda fiyortları da derin deniz mercanlarına ev sahipliği yapıyor, ancak karanlık bir tatlı su yüzey katmanı bu mercanların normalden çok daha sığ suda büyümesini sağlıyor. Milford Sound’daki bir sualtı gözlemevi, turistlerin, dalış yapmadan bu mercanları gözlemleyebilmelerini sağlar.
Fiyordlar Aşağıdaki Kıyılarda Bulunur:
Norveç
İzlanda
Grönland
İskoçya’nın batı kıyısı
Yeni Zelanda’nın güneybatı köşesi
Newfoundland’ın Batı Kıyısı
Britanya Kolumbiyası Puget Sound
Alaska’nın güney ve batı kıyıları
Güney Şili
Almanya’da Baltık Denizi’nin kıyısında
Antarktika’nın bölümleri, özellikle de Antarktika Yarımadası
Çeşitli Kuzey Kutbu ve Alt Antarktika Adaları
Kaynak: pixabay.com
Dünyadaki en uzun fiyortlar:
Grönland’da Scoresby Sund – 350 km (217 mi)
Norveç’te Sognefjord — 204 km
Grönland’daki Bağımsızlık Fiyordu — 200 km
Matochkin Shar, Novaya Zemlya, Rusya Federasyonu – 125 km
Derin fiyortlar şunlardır:
Antarktika’daki İskelet Girişi – 1.933 m (6.334 ft)
Norveç’teki Sognefjord — 1,308 m (4,291 ft)
Şili, Tortel’deki Messier Kanalı – 1.358 m (4.455 ft)
Şili, Tortel’deki Baker Channel – 1,251 m (4,104 ft)
Kaynak: pixabay.com
Tatlı Su Fiyordları
Bir nehir bir göle veya denize ulaştığında, su yavaşlar ve tortu taşıma gücünü kaybeder. Tortu nehrin ağzına bırakılır. Bazı nehirler o kadar fazla tortu bırakır ki, dalgalar ve gelgitler her şeyi uzaklaştıramaz. Bir delta oluşturan katmanlar halinde oluşur.
Uzun buzullarla oyulmuş vadilerde oluşan bazı Norveç tatlı su gölleri, çoğunlukla fiyort olarak adlandırılır. Bu göllerin bazıları buz çağından sonra tuzluydu ancak daha sonra buzul sonrası ribaunt sırasında okyanustan ayrıldı. Bazı tuzlu su balıkları, başlangıçta tuzlu su fiyortunun bir parçası olan göllere hapsolmuş ve yavaş yavaş kutup balığı gibi tatlı su balıkları haline gelmiştir.
