Türkiye’deki akarsuların rejimleri neden düzensizdir? Rejimi etkileyen faktörler nelerdir? Beslenme kaynaklarına göre akarsu rejimleri.
Türkiye’deki Akarsuların Rejimleri
Akarsuların akıttığı su miktarının (debi – Akım) yıl içindeki değişimine akarsu rejimi denir. Bazı akarsuların yatağındaki su miktarı yıl içinde belirgin bir azalma ve çoğalma göstermez. Sürekli yağışlarla beslenen ekvatoral iklim bölgesindeki Amazon ve Kongo ırmakları böyledir. Bu tip akarsuların rejimi düzenlidir. Bazı akarsuların yağışlı mevsimde su miktarı artar, kurak dönemde suları iyice çekilir. Su miktarı yıl içinde artar ve azalır, çünkü buralarda yağış rejimi düzensizdir. Bu akarsuların rejimi düzensizdir.
Türkiye akarsularının rejimleri düzensizdir. Bu durumun nedenleri;
– Ülkemizde Karadenizin kıyı kesimi dışında kalan her yerde yağış rejimi düzensiz ve yaz mevsiminin kurak olması.
– Özellikle Doğu Anadolu ve yüksek dağlardan beslenen akarsuların kışın kar şeklinde yağış alması, kış döneminde debiyi düşürürken, karların eridiği ilkbahar mevsiminde debi artar. Doğu Karadeniz bölümünde yağış rejimi düzenli olmasına rağmen akarsuların yüksek dağların varlığından dolayı kar erimeleriyle beslenmeleri bu akarsuların debilerinin ilkbaharda artmasına kış mevsiminde azalmasına neden olmuştur.
Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsu Rejimleri
a) Yağmur sularıyla beslenen akarsular
Türkiye’deki akarsuların önemli bir kısmının beslenmesinde yağmur sulan etkilidir. Bunun sonucu olarak yağış rejimi akarsu rejimini belirlemektedir. Yağışın yağmur şeklinde düştüğü özellikle Akdeniz iklim bölgesindeki akarsuların rejimleri böyledir. Yağış rejimine bağlı olarak akım kışın yükselir, yaz mevsiminin kurak geçmesinden dolayı düşer. Ayrıca Orta Anadolu ve Karadeniz Bölgesi akarsularının bir kısmı yağmur rejimlidir. (B. Menderes,K. Menderes, Gediz, Bakırçay, Susurluk vb.)
b) Kar ve buz suları ile beslenen akarsular
Bu akarsular, yüksek dağlardan beslenir. Bu yörelerde kışın kar yağışı akımın düşmesine neden olurken, karların erimeye başladığı ilkbahar mevsiminde akım artar. Doğu Karadeniz dağlan, Doğu Anadolu ve Toroslardan kaynağını alan akarsuların rejimleri böyledir. (Fırat, Dicle, Aras, Kura, Çoruh, Seyhan, Ceyhan, Kızılırmak, Yeşilırmak gibi.)
c) Kaynak suları ile beslenen akarsular
Yer altı suları bazı akarsuların kollarını beslerken, bir kısım akarsulara kaynaklık etmektedir. Böyle akarsulara jeolojik yapıdan dolayı daha çok Akdeniz bölgesinde rastlanır. Bunun en net örneği Manavgat gibi küçük akarsulardır.
d) Gölden çıkan akarsular
Bazı akarsularımız kaynağını gölden alırlar. Taşıdığı su miktarı göl seviyesindeki değişime bağlıdır. Beyşehir gölünden çıkan Çarşamba suyu, Eğirdir gölünden çıkan Kovada suyu buna örnektir. Bu akarsulara gölün gidegeni denir. Bu gidegenler sayesinde gölün suyu tatlıdır.
e) Karma rejimli akarsular
Uzun boylu, havzası geniş akarsuların rejimleri karmadır. Çünkü farklı iklim bölgelerinde farklı kaynaklarlarla beslenirler. Bu akarsular bir yandan yağmur suları ile beslenirken, bir yandan yer altı sularıyla, diğer bir yandan kar erimeleriyle beslenebilmektedir. Fırat, Dicle, Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan, Ceyhan gibi akarsuların rejimleri böyledir.
