Türkiye’deki göllerin özellikleri nelerdir? Türkiye’deki oluşumlarına göre göller, oluşum şekilleri, doğal ve baraj gölleri hakkında bilgi.
TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ
Kara içlerinde oluşan, deniz ve okyanuslarla bağlantısı olmayan durgun sulara göl denir. Ülkemizde göller belirli yörelerde toplanmıştır. Bunlar; G. Marmara, Göller yöresi, Van ve Tuz gölü çevresidir.
OLUŞUMUNA GÖRE GÖLLER
1. Doğal Göller
Tektonik, volkanik, karstik olaylar veya doğal setleşmeyle oluşurlar. Bu olaylardan sadece biri veya birkaçı göl oluşumunda etkili olabilmektedir. Örneğin, Ulubat gölü sadece tektonik oluşumlu iken, Eğirdir, Beyşehir göllerinin oluşumunda tektonik olayların yanında karstlaşmanın, Van gölünün oluşumunda volkanik setleşmenin yanında tektonik olaylarında etkisi bulunmaktadır.
a) Tektonik göller
İç kuvvetlerin etkisiyle yerkabuğunun çökme veya kıvrılmasıyla oluşan çanaklarda suların birikmesiyle oluşur. Ülkemizdeki büyük göllerin çoğu tektonik oluşumludur ve bu göller belirli yörelerde toplanmıştır. Bunlar;
• G. Marmara gölleri; Manyas (Kuşgölü), Ulubat, İznik, Sapanca
• Göller yöresi gölleri; Acıgöl Burdur, Eğirdir ve Beyşehir gölleri
• Orta Anadolu’da; Tuzgölü, Akşehir ve Eber gölleri
• Doğu Anadolu’da; Hazar gölü
b) Karstik göller
Kalkerli arazide çözünme sonucu oluşan çukurluklarda suların birikmesiyle oluşan göllerdir. Ülkemizde kalkerli arazinin Akdeniz bölgesinde yaygın olmasından dolayı bu tür göller .daha çok bu bölgemizde bulunur. Salda, Suğla, Elmalı, Kestel gölleri bu türdendir.
c) Volkanik göller
Volkan konilerinin tepesinde patlama ile oluşan krater veya kaldera çanaklarında suların birikmesiyle oluşan göllerdir. Nemrut dağı üzerindeki, Nemrut krater gölü, Isparta yakınlarındaki Gölcük gölü tipik volkanik göllerdir.
d) Buzul gölleri
Yüksek dağlarda bulunan buzulların aşındırmasıyla oluşan Sirk çanaklarında eriyen kar ve buz sularının birikmesiyle oluşan küçük göllerdir. Ülkemizde bu göller ortalama 3000 m.’nin üzerindeki Hakkari (Buzul), B.Ağrı, Tendürek, Süphan, Kaçkar, Bolkar, Aladağlar ve Uludağ’ın zirveye yakın kesimlerinde bulunur.
e) Set gölleri
* Volkanik set gölleri: Volkan konilerinin veya volkanlardan çıkan lavların bir çukurluğun önünü tıkamasıyla oluşan göllerdir. Van gölü, Erçek, Nazik ve Çıldır gölü.
* Alüvyal set gölü: Akarsuların taşıdığı malzemenin (alüvyon) bir çanağın veya vadinin önünde uzun yıllar boyunca birikmesiyle oluşan göllerdir. Bafa (çamiçi), Marmara, Köyceğiz, Eymir ve Mogan göleri bu şekilde oluşmuştur.
* Heyelan set gölü: Heyelan sonucu kayan toprağın bir çukur veya vadiyi tıkamasıyla oluşan göllerdir. Ülkemizde heyelan olayının en fazla Karadeniz bölgesinde etkili olmasından dolayı bu göllere daha çok Karadeniz bölgesinde özellikle Doğu Karadeniz bölümünde rastlanır. Tortum, Sera ve Abant gölleri heyelan setleşmesiyle oluşmuştur.
* Kıyı set gölü: Dalgalarla aşındırılarak taşman malzemenin koy ve körfezlerin önünde biriktirilmesiyle oluşan göllerdir. Çatalca yarımadasındaki Büyükçekmece, Küçükçekmece, ve Durusu (Terkos) gölleri ile deltalardaki kıyı oklarının gerisinde bu şekilde oluşan küçük göllere rastlanır.
2. Baraj gölleri:
• Tarımda sulama ve içme suyu elde etmek
• Elektrik enerjisi üretmek
• Taşkınları engellemek amacıyla akarsu vadilerinde kurulan setlerin gerisinde oluşan insan yapımı yapay göllerdir. Yurdumuzda çeşitli amaçlarla kurulmuş 200’ün üzerinde baraj gölü bulunmaktadır.
Bunların başlıcaları;
Fırat üzerinde: Keban, Karakaya ve Atatürk
Kızılırmak üzerinde: Hirfanlı Kesikköprü, Altınkaya
Yeşilırmak üzerinde: Almus, Suat Uğurlu, Hasan Uğurlu
Sakarya üzerinde: Porsuk, Hasan Polatkan, Gökçekaya ve Sarıyar
Dicle üzerinde: Dicle, Batman, Kralkızı, Ilısu
Seyhan üzerinde: Seyhan
Ceyhan üzerinde: Aslantaş ve Kartalkaya
B. Menderes üzerinde: Kemer ve Adıgüzel
Gediz üzerinde: Demirköprü
Manavgat üzerinde: Oymapınar önemli barajlarımızdır.
Ülkemizde erozyon şiddetinin fazla olmasından dolayı baraj gölleri kısa sürede toprakla dolarak fonksiyonunu yitirmektedir. Bu nedenle baraj çevresi ağaçlandırılarak erozyonla mücadele edilmektedir.
Türkiye Göllerinin Özellikleri
• Batıdan doğuya gidildikçe göllerin ortalama yüksekliği artar.
• Bazı göllerin suları bir dere veya akarsu tarafından boşaltılır. Bu akarsulara gidegen adı verilir. Sularını bir gidegen vasıtasıyla boşaltan göllerin suları tatlıdır. Eğirdir, Beyşehir, Manyas, Ulubat ve Çıldır gibi gölerin suları tatlıdır. Dışarıya akışı bulunmayan göllerin ise acı, tuzlu veya sodalıdır. Van gölü, Sodalı, Burdur, Tuzgölü; tuzlu, Acıgöl ise acıdır.
• Tortum, Hazar ve Eğirdir göllerinden enerji üretilir.
• Abant, Uzungöl gibi doğal güzelliklere sahip göllerden turizm amaçlı yararlanılır.
• Manyas gibi göllerde çeşitli kuş türlerinin yaşaması bu göllerin turistik önemini arttırmış milli park olmasına neden olmuştur.
• Suları tatlı olan boru göllerimizde .tatlı su balıkçılığı yapılır. Eğidir gölünden kerevit, Van gölünden inci kefali gibi su ürünlerini üretiminden yararlanılır.
• Bazı tatlı su göllerinden içme suyu amaçlı yararlanılır. Göllerimiz bu potansiyelleri barındırmasına rağmen yeteri kadar değerlendirilememektedir.
• Akarsularda olduğu gibi şehirleşme ve sanayileşmenin geliştiği bölgelerdeki göllerde kirlilik oranı oldukça yüksektir.
