Vitray (Cam Süsleme Sanatı) nedir? Vitray nasıl yapılır, özellikler ve tarihçesi nedir? Vitray (Cam Süsleme Sanatı) nın Türk sanatındaki yeri ve önemi.
Vitray (Cam Süsleme Sanatı)
Anadolu uygarlıklarından kalan cam işçiliği, cam işleme sanatının Selçuklular döneminde geliştiğini göstermektedir. Selçuklular döneminde, “şemsiye” denilen bombeli camlar üretilmiştir. I. Alaaddin Keykubat’ın yaptırdığı Kubadabad Sarayı kazılarında, mavi, yeşil, kahverengi, mor, sarı renkli yuvarlak veya bombeli pencere camları, renkli kadeh, şişe ve tabaklar bulunmuştur. Bu kalıntılardan Selçukluların oyma, kesme ve perdahlama teknikleriyle, camlara desen verdikleri anlaşılmaktadır.
Çeşm-i bülbül
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, İstanbul’un fethiyle birlikte cam işçiliğinin merkezi İstanbul olmuştur. Çeşm-i bülbül, Beykoz işi bu dönemden günümüze ulaşabilen tekniklerden bazılarıdır. İstanbul Beykoz’daki cam atölyesinde üretilen “Beykoz işi” diye adlandırılan ve ışığa tutulduğu zaman kırmızı rengi yansıtan billur kase, sahan, bardak, kupa, şişe, laledan ve gülabdanlar büyük ün salmıştır. 1848’de Paşabahçe’de büyük bir atölye kurulmuş; Çubuklu’da da “çeşm-i bülbül” denilen cam eşyalar üretilmiştir. Çeşm-i bülbüller bir şerit cam, bir şerit seramik şeklindedir. Gazyağı lambaları, lale vazoları, gülsuyu şişeleri, fincan kaseleri, şe-kerdanlıklar, vitray panoları, kadehler, bardak, sürahi, tabak gibi diğer mutfak gereçleri bu teknikler kullanılarak üretilmiştir.
Bir başka cam süsleme tekniği de vitraydır. Vitray sanatı gün ışığına göre farklı özellikler, renkler kazanan, bir ışıklı resim sanatıdır. Vitraylar ışık kaynağının azalıp çoğalması, bulutların hareketi, vitrayın arkasında bulunan cisimlerin -örneğin ağaçların dal ve yapraklarının- hareketi, cam üzerinde değişik renk ve gölgeler meydana getirmesiyle ayrı bir zenginlik kazanır. Anıtsal yapıları renkli camlarla süsleme anlamına gelen “vitray” sanatı, Osmanlı klasik mimarisi döneminde gelişmiştir. Vitraylar hammaddesi cam olan geleneksel sanatların başında gelir ve genellikle camilerin, sarayların, köşklerin pencerelerinde parlayan renkli camlar olarak görülür. Topkapı Sarayı, Süleymaniye Camisi, Yeni Cami, Sultan Ahmet Camisi, Şehzade Türbesi bu sanatın en güzel örneklerine sahiptir.
Hristiyanlıkta kilise, katedral gibi sadece dini yapılarda kullanılan vitray, Türklerde dini yapıların dışında da saray, köşk, kasır, kütüphane ve evlerde süsleme olarak kullanılmıştır. Evlerin pencerelerinde, kapılarında, oda bölmelerinde, paravanlarda, duvar panolarında ve abajurlarda da sıkça yer almıştır.
