Antik Yunan’ın ilk düşünürleri, filozofları kimlerdir? Yunan felsefe okulları, Yunan felsefesinin doğması ve gelişmesinin kısa tarihçesi.
Yunan Felsefesi
Platon ve Sokrates gibi Antik Yunan filozoflarını biliriz, çünkü meşhurdurlar. Peki, Yunan felsefesi denildiğinde, genel olarak ne anlamalıyız? Aslında felsefe (Yunanca “bilme aşkı”) kulağa öyle gelebilse de, düşünüldüğü kadar karmaşık değildir. Antik Yunan’da felsefe, basitçe dünyanın nasıl işlediğini açıklamaya çalışmak ve insanların nasıl hareket etmesi, toplumsal düzenin nasıl işlemesi gerektiğine karar vermeye çalışmak anlamına geliyordu. Elbette, filozofların her birinin kendine özgü fikirleri vardı. Zaman ilerledikçe, felsefede farklı sistem ya da “okullar” ortaya çıktı. Bunların en önemlileri burada açıklanmaktadır.
İLK DÜŞÜNÜRLER
Yunan felsefesi Miletos’lu Thales’in, tüm evrenin sudan oluştuğu teorisini geliştirdiği Ionia’da (o dönemde Yunan dünyasının bir parçası olan İzmir ve civarı), MÖ yaklaşık 600 yılında başladı. Su, nesneler, bitkiler, hayvanlar ya da insanlar biçiminde görünebilirdi; bunların hepsi özünde sadece suyun farklı türleriydi.
Thales’ten sonra, Anaksimandros (MÖ 610 – 545) her şeyin sudan değil, Apeiron adında bir güçten meydana geldiğini söyledi. Anaksimandros’un başka fikirleri de vardı; Dünya’nın davul şeklinde olduğunu ve yaşamın, balçığın Güneş tarafından (buhar ve nemle) harekete geçirilmesiyle başladığını söylüyordu. Filozof Anaksimenes (MÖ yak. 546) ise her şeyin özünün hava olduğunu öne sürdü.
Bu ilk düşünürlerin hepsinin birleştikleri bir nokta vardı. Hepsi de, evrenin hangi tözden ve nasıl oluştuğunu bulmaya çalışıyordu.
PYTHAG0RAS (PİSAGOR) KÜLTÜ
Pythagoras (MÖ yak.580 – yak.500) bir filozof ve aynı zamanda bir dinî liderdi. İnsanın öldükten sonra başka bir insan ya da hayvan olarak yeniden doğduğunu (reenkarnasyon, ruh göçü) düşünüyordu. Diğer yandan, bilimsel fikirleri de vardı; Dünya’nın bir küre olduğunu ve evrenin matematik kurallarına ve sayılar arasındaki ilişkilere göre işlediğini söylüyordu. Öldükten sonra fikirlerini devam ettiren büyük bir takipçi kitlesi oldu. Pythagoras’ın teorilerinin çoğu diğer Yunan filozoflarını etkilemiştir ve bugün bile bilimi anlamamızda önemini korumaktadır.
ELEA OKULU
Anaksimandros’u izleyen birçok filozof evreni meydana getiren güçle ilgili fikirler ürettiler. Ksenophanes (MÖ 570 – 475) onu tanrı gibi bir varlık olarak gördü. Parmenides (MÖ 515 – 445) görülen değişimlerin sadece bir göz yanılması olduğunu düşünüyordu; evrenin aslında sabit ve değişmez bir yapısı vardı. Onun takipçisi Zeno (MÖ 490 – 440) birçok farklı şeyin var olmasının imkânsız olduğunu öne sürdü. “Şey”ler aynı evrenin farklı görünümleriydi. Zeno ve Parmenides İtalya’daki Elea’da yaşadığı için bu yaklaşıma Elea Okulu denildi.
ELEMENTLER, TOHUMLAR VE ATOMLAR
Bazı filozoflar Elea Okulu’na şiddetle karşı geliyordu. Empedokles’e göre (MÖ 495 – 435) evren tek bir tözden değil, dört elementten oluşuyordu: Hava, toprak, ateş ve su. Farklı bir düşünce de Anaksagoras’a (MÖ 500 -428) aitti. O’na göre evren farklı özleri olan küçük “tohum”lardan oluşuyordu. Leukippos (MÖ 5. yüzyıl) ve Demokritos’a (MÖ 460 – 357) göre ise evren görünmez atomlardan meydana geliyordu. Bu filozoflar bazen atomist ya da pluralist olarak anılırlar.
SOKRATES
MÖ 5. yüzyılda Atina’da, Sokrates (MÖ 469 – 399) yeni bir felsefi görüş ileri sürdü. “İyilik” anlamına gelen arete ile ilgileniyordu. Başka insanların iyilik anlayışlarını sorguladığı toplantılar düzenledi. Aynı zamanda iyiliğin insanı mutlu ettiğine inanıyordu. Fakat Sokrates, politikacıları sorduğu sorularla kaygılandırdı ve idam edildi. Ölümünden sonra öğrencileri onun fikirlerini kaleme aldılar ve diğer insanlara ulaşmasını sağladılar. İyi ve kötünün ne olduğu üzerine tartışma, etik (töre bilimi) olarak bilinegeldi.
PLATON
Platon (MÖ 429 – 347) Sokrates’in bir öğrencisiydi. Yavaş yavaş kendi fikirlerini geliştirmeye başladı. Sokrates gibi o da iyiliğin doğasıyla ilgileniyordu. Devletlerin, iyiliğin ne demek olduğunu diğer insanlardan çok daha iyi bilen filozof-krallar tarafından yönetilmesi gerektiğini düşünüyordu. Platon, ayrıca idealar kuramıyla ünlüdür. Her şeye ait ideal olanın “İdealar Dünyası”nda mevcut olduğunu söylüyordu. Sandalye, köpek veya insan gibi gerçek şeyler asla bunların ideaları kadar iyi olamaz, fakat insanlar felsefe ile idealara yaklaşabilirler. Platon’un fikirleri tüm dünyaya yayıldı ve hâlâ çok önemlidirler.
ARİSTOTELES
Aristoteles (MÖ 384 – 322) Platon’un öğrencisiydi, fakat inanmadığı fikirleri yüzünden onunla ters düştü. Fakat o da, insanların felsefi düşünceleri özümseyebilmek için iyiliğe, aklın yani nousun gücüyle ulaşabileceğine inanıyordu. Aristoteles farklı birçok konuda yazılar yazdı.
