Hayvanlarda gelişme ve büyüme şekilleri nelerdir? Hayvanlarda Gelişme Nasıl olur, hakkında bilgi.
Aristo, “civcivin, yumurta içindeki organize olmamış maddelerden yavaş yavaş geliştiği” sonucuna varmıştır. Yeni bireyin, organize olmamış hammedelerden yavaş yavaş gelişmesi fikrine “epigenez” (sıralı oluşum) denir.
Karşıt görüşe göre ise; sperm veya yumurta içinde, küçük ve tam teşekkül etmiş birey bulunur. Bu fikre “preformasyon” (ön oluşum) denir. Günümüz biyologları, organizmaların gelişmesinde bir miktar preformasyon, fazlaca da epigenez olduğunu kabul ederler.
Memelilerde döllenme yumurta kanalında (ovidukt) olur. Döllenmiş yumurta (buna zigot denir) yumurta kanalı içinde döl yatağına (uterus) doğru yol alırken, bir yandan da mitozla gittikçe küçülen hücrelere bölünür. Bu olaya “segmentasyon‘ denir. Segmentasyon sırasında kütle artışı olmaz. Çünkü segmentasyon sırasında embriyo, plasenta oluşmadığından dışarıdan besin alamaz. Segmentasyon blastula evresine değin sürer.
Zigotun bölünmesinden oluşan ilk iki hücreye blastomer denir. Blastomerler çeşitli nedenlerle birbirlerinden ayrılıp kendi başlarına gelişirlerse, tek yumurta ikizleri oluşurlar. Blastomerler ikiye ayrıldıktan sonra, tekrar bölünüp ayrılırlarsa, tek yumurta ,üçüzü, dördüzü, beşizi, altızı oluşur. Şimdiye değin altıdan fazla canlı doğum olmamıştır. Tek yumurtadan oluşan canlılar birbirlerinin aynısıdırlar. Çünkü zigottan, blastomerler mitoz bölünme ile oluşurlar.
Çift yumurta ikizleri ise, iki ayrı yumurta ile iki ayrı spermin birleşmesinden oluşurlar. Bu yüzden birbirlerine iki kardeşin benzediği kadar benzerler.
Zigotun bölünmesi önce dikine, sonra da enine olur. Zigotun bölünmesinden oluşan ilk hücre topluluğuna embriyo denir. Embriyo, hücrelerinin bölünmesi Yüzünden “dut” meyvesine benzer bir biçim alır. Buna morula evresi denir. Morula evresinden sonra hücreler, embriyonun dış kısmında düzenli bir şekilde dizilince blastula evresi başlar.
“Blastula evresi” nde embriyo, içi sıvı dolu küresel bir yapı görünümündedir. İçinde sıvı bulunan boşluk geçicidir.
Gelişmenin sonraki evrelerinde, embriyonun bir kenarındaki hücreler, blastula boşluğuna çöker. Böylece, “gastrula evresi” oluşur. Gastrula evresinin başlangıcında içeriye çöken hücre tabakasına endoderm. dışarıda kalan hücre tabakasına ise ektoderm denir. Süngerler, hidra, denizanası ve mercanlarda embriyonik gelişme bu evrede biter. Başka bir deyişle bu canlılar, bu evrede (iki tabakan evrede) ergin hale gelirler. Öteki pek çok canlıda gelişme giderek karmaşıklaşarak sürer. Örneğin, gastrula evresinde endodermi oluşturan tabakadan kopan hücreler mezodermi (orta deri) oluşturur.
Özetlersek; zigotun bölünmesinden oluşan hücrelerin hareketleriyle embriyoda;
1- Endoderm (içderi)
2- Ektoderm (dışderi)
3- Mezoderm (ortaderi) oluşur.
Canlıdaki bütün dokular, bu hücrelerin farklılaşması ile oluşur. Örneğin insanda, endodermden sindirim kanalı, buna bağlı bezler (karaciğer, pankreas) ve solunum sistemi; mezodermden iskelet, kas sistemi, kan ve dolaşım sistemi, boşaltım sistemi ve eşey bezleri; ektodermden sinir sistemi, duyu organları ve dış deri oluşur. Özetlenirse; embriyodan hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşma ile yeni bir canlının oluştuğunu söyleyebiliriz.
