Akarsuların aşındırma yoluyla oluşturdukları şekiller nelerdir? Akarsu aşındırma şekillerinin oluşumları ve resimleri, hakkında bilgi.
Akarsuların Aşındırma Şekilleri (Resimli)
Akarsuların mekanik yolla oluşturduğu başlıca yer şekilleri şunlardır:
Vadi
Akarsuların temel aşındırma şeklidir. Akarsuyun derine ve yana doğru aşındırmasına bağlı olarak farklı vadi tipleri ortaya çıkmıştır. Bunlar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Başlıca vadi türleri şunlardır:
Çentik vadi
1. Çentik Vadi
Dar tabanlı, hatta tabansız sayılan vadilerdir. Profilleri V harfine benzediğinden V tabanlı vadi de denir. Bu vadi tipine ülkemizde çok sık rastlanır.
Boğaz vadi
2. Boğaz (Yarma) Vadi
Derine aşındırmanın fazla olduğu yerlerde oluşan, U harfi görünümlü, dik yamaçlı dar vadilerdir. Dağları dik olarak yaran akarsularda görülür.
Toros Dağları üzerinde Seyhan ve Ceyhan Nehirlerinin oluşturduğu Gülek Boğazı bu vadi tipine örnektir.
Kanyon vadi
3. Kanyon Vadi
Boğaz vadilerin yamaçları basamak şeklinde olan tipidir. Karstik ve volkanik arazilerde oluşur. Türkiye’deki en güzel örneği; Göksu Nehri’nin Toroslar’da oluşturduğu kanyondur.
Yatık yamaçlı vadi
4. Yatık Yamaçlı Vadi
Yana aşındırmanın etkisiyle yamaçları yatıklaşmış ve yamaçların arası genişlemiş olan vadilerdir.
Alüvyal tabanlı vadi
5. Alüvyal Tabanlı Vadi
Yatak eğiminin azalması sonucu derine aşındırmanın çok azaldığı yerlerde, yana aşındırmanın etkisiyle oluşan vadilerdir. Vadi tabanınında eğim çok az olduğundan alüvyal maddelerden oluşan birikme alanları meydana gelmiştir. Yatık yamaçlı vadilerde olduğu gibi bunlarda da yamaçlar yatıktır.
Alüvyal tabanlı vadilerde akarsular genellikle menderesler çizerek akar. Bunun en güzel örnekleri Kıyı Ege akarsularında görülür.
Kırgıbayır (Badlands)
Yarıkurak bölgelerdeki tüflü ve milli yamaçlarda sel sularının araziyi gelişi güzel yarmasıyla oluşan, üzerinde yürümenin bile çok zor olduğu yer şekilleridir. Türkiye’de özellikle iç bölgelerde görülür.
Şelale ve Çağlayan
Akarsuların, yatakları içindeki dirençleri farklı olan kayaları farklı seviyelerde aşındırması sonucunda yatak içinde oluşan basamaklı yüzeylerdir.
Dev Kazanı
Dev Kazanı
Şelalelerde düşen suyun zemini kazmasıyla oluşturduğu çukurluklardır.
Menderes
Menderes (Büklüm)
Akarsuların yatak eğiminin ve derine aşındırmasının azalması sonucunda yana aşındırmasıyla oluşan S harfi görünümlü kıvrımlara menderes denir. Menderes oluşturan bir akarsu hem aşındırma hem de biriktirme yapar. Akarsular çarpak noktasında aşındırma, yığınak noktasında biriktirme yapar.
Peribacası
Peribacası
Volkan tüfleriyle kaplı olan yerlerde sel sularının aşındırması sonucu oluşurlar. Yamaçlardaki tüfler ve miller arasında yer alan andezit ve bazalt gibi dirençli kayalar, altlarındaki yumuşak kısımları sellenmeye karşı korurlar. Böylece sivri kuleler ve bu kuleler üzerinde şapkayı andıran garip görünümlü şekiller meydana gelmiş olur. Turizm açısından Türkiye’nin önemli bir doğal varlığı olan peribacaları Nevşehir (Ürgüp – Göreme) Yöresi’nde bulunmaktadır.
Plato
Akarsularca derin yarılmış yüksekteki düzlüklerdir. Türkiye’de İç Anadolu başta olmak üzere Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da görülür.
Peneplen (Yontukdüz)
Akarsuların aşındırma döneminin son safhasında ortaya çıkan, hafif eğimli dalgalı düzlüklerdir. Peneplen oluşumunda akarsuların hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleri birlikte etkili olmuşutur.
Seki
Seki (Taraça)
Vadi yamaçlarındaki basamak şekilli alüvyal düzlüklerdir. Yatağına alüvyonları yaymış olan bir akarsuyun, debisinin artıp yeniden canlanması ve yatağını tekrar kazarak derinleştirmesiyle oluşurlar.
Buna göre sekiler, yüksekte kalmış eski akarsu yataklarıdır. Sekilerin oluşumunda hem biriktirme hem de aşındırma faaliyetleri rol oynar. Seki oluşumunda epirojenik hareketlerin de etkisi vardır.
