Bedesten Nedir? Anlamı Nedir? Ne İşe Yararlar? Özellikleri ve Ünlü Bedestenler

Bedesten ne demektir? Ne anlama gelir? Ne işe yararlar? Osmanlı dönemindeki önemli bedestenler, bedestenlerin özellikleri, hakkında bilgi.

Bedesten

Bedesten; Doğu dünyasının önemli kentlerindeki ticaret bölgelerinin içinde yer alan ve değerli eşya, kumaş, silah gibi malların alınıp satıldığı, üstü örtülü ve korunmalı kâgir çarşılara verilen genel addır. Türk çarşılarının çekirdeğini, yangınlardan korumak için genellikle taştan yapılan bedestenler oluşturur. Anadolu ve Anadolu dışındaki Osmanlı topraklarında karşılaşılan bedestenlerin büyük çoğunluğunda dükkânlar dışta yer alır, içte ise ayaklara oturan kubbeli bölüm bulunur.

Bu yapı türünün en çok tanınan üç örneği İstanbul’dadır. Bugünkü Kapalıçarşı’ nın içinde yer alan ve geçmişte Bedesten-i Atik, günümüzdeki Eski Bedesten, İç Bedesten, Cevahir Bedesteni olarak anılan yapının ilk biçimini alması, Türk dönemi öncesine kadar gider. Dikdörtgen planlı kalın duvarların içine 8 adet kalın paye kurulmuş ve araları kemerlerle bağlanarak üzeri 15 kubbeyle örtülüdür. Kalın payelerin üstünü örten 8 kubbe ile birlikte toplam kubbe sayısı 23’tür. Bedesten 1.008 metrekarelik bir alanı kaplar.

Sandal Bedesteni

İstanbul Kapalıçarşısı’nın içinde yer alan ve geçmişte Bedestan-ı Cedid, günümüzde Sandal Bedesteni, Küçük Bedesten olarak tanınan ikinci yapıyı Fatih Sultan Mehmet yaptırdı.

Dikdörtgen planlı ve kalın duvarlı yapının içine 12 kalın paye yapıldı ve araları kemerlerle örtüldü. İstanbul’da yine Fatih Sultan Mehmet döneminde, kurulmuş bir yapıyı da Galata Bedestenidir. 9 kubbeli yapı üç yönde dükkânlar çevreler. Son yıllarda büyük bir onarım geçiren Bursa Yıldırım Bayezit Bedesteni (Eski Bedesten) dikdörtgen planlı, 14 kubbeli içte 32, dışta 68 dükkânı bulunan ilginç bir örnektir. îki sıra halinde düzenlenmiş kubbelerden oluşan bedestenin içinde ayrıca küçük bölmeler dikkati çeker.

Çelebi Sultan Mehmet döneminde yapılan Edirne Bedesteni ile 14 kubbeli, içte 36, dışta 56 dükkânı bulunan önemli bir yapıdır. Bugün Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzesi olarak kullanılan Mahmut Paşa Bedesteni 10 kubbeli bedesten bölümüyle, onu iki sıra çepeçevre dolaşan dükkânların yer aldığı çarşı bölümünden oluşur. Yine 15. yüzyıldan günümüze gelen bir başka örnek Trabzon Bedesteni’dir. Üst örtüsü yıkılmış olan bu yapının ortasındaki dört ayak özellikle dikkati çeker. Gerçekte ayakların ortasında bir kubbe, yanlarda ise tonoz örtü bulunması en güçlü olasılıktır. Sekiz kubbeli Tire Bedesteni de 15. yüzyılda yapılmıştır.

Anadolu’da 15.yüzyılda yapılan önemli bedesten yapıları arasında Kastamonu Bedesteni (Karanlık Bedesten), Gedik Ahmet Paşa‘nın yaptırdığı Kütahya Büyük Bedesteni ile bugün sınırlarımız dışında kalan îshakoğlu İsa Bey’in yaptırdığı Saraybosna Bedesteni, Çandarlı Halil Hayrettin Paşa‘nın yaptırdığı Serez Bedesteni ve Fatih Sultan Mehmet‘in yaptırdığı Selanik Bedestenini de saymak gerekir.