Eylemde kişi nedir? Eylemlerin sonlarına eklenen kişi ekleri nelerdir? Eylemde kişi kavramı hakkında bilgi.
EYLEMDE KİŞİ KAVRAMI
Kişi, eylemlerde söz konusu olan bir kavramdır. İşin, oluşun ve eylemin kimin tarafından yapıldığını, kiminle ilgili olduğunu belirtir.
Eylem kök ve gövdelerine gelen çatı, kip ve zaman eklerinden sonra kullanılarak çekimli eylemi oluştururlar.
Birinci, ikinci, üçüncü tekil ve çoğul için kullanılan kişi ekleri vardır.
Eylem çekiminde eylem kök ve gövdelerine gelerek kimi kez zaman kavramıyla birlikte kişi kavramı veren bu eklere, eylem çekim ekleri de diyebiliriz. Ancak kişi ekleri, ad çekiminde de kullanılmaktadır.
1. kişi, konuşan ya da konuşanlardır; çekimli eylemlerin son eklerinden (-m, -z) belli olur ve ben adılını karşılar.
2. kişi de sen adılı ve çekimli eylemlerde (-n, -nız) dinleyen ya da dinleyenlerdir.
Hakkında konuşulanlar da 3. kişi olarak çekimli eylemin seneklerinden (-ler) belli olur, o ya da onlar adılını karşılar.
Eylem çekiminde kullanılan kişi eklerini kip ve zamana göre bölümlere ayırmaktayız.
1. bölümdeki kişi ekleri belirli geçmiş ve dilek-koşul kiplerinde kullanılır.
1. t.k. -m
2. t.k. -n
3. t.k. —
1. ç.k. -k
2. ç.k. -nız
3. ç.k. -lar
2. bölümdeki kişi ekleri, belirsiz geçmiş, şimdiki zaman, geniş zaman, gelecek zaman ve gereklik kiplerinde kullanılır:
1. t.k. -ım
2. t.k. -sın
3. t.k. —
1. ç.k. -ız
2. ç.k. -siniz
3. ç.k. -lar
3. bölümdeki kişi ekleri istek kipinin çekiminde kullanılır:
1. t.k. -ım
2. t.k. -sın
3. t.k. —
1. ç.k. -lım
2. ç.k. -siniz
3. ç.k. -lar
4. bölümdeki kişi ekleri de buyrum kipinin çekiminde kullanılmaktadır.
1. t.k. —
2. t.k. -(kal)
3. t.k. -sın (kalsın)
1. ç.k. —
2. ç.k. -ın, -mız (kalın, kalınız)
3. ç.k. -sınlar (kalsınlar)
2. çoğul kişi eki -ın üzerine yeniden bir çoğul -ız eki getirilerek buyruk yumuşatılmış, nazik bir söyleyiş biçimi belirtilmiş olur.
