Türkçe dilinde eylemlerde soru sormak için kullanılan mi (mı, mu, mü) soru ekleri üzerine bir inceleme. Belirsiz geçmişten gelecek zamana kadar farklı zamanlarda ve kiplerde nasıl kullanıldığını anlamak için örneklerle detaylı açıklamalar. Olumsuz çekimli eylemlerin soru biçimindeki kullanımı ve istisnalar. Bileşik zamanlı eylemlerin soru biçimine dair örneklerle bilgi.
“Ne?” sorusu, Türkçe dilinde bir eylemi, durumu veya olayı anlamak için kullanılan bir soru kelimesidir. Bu soru, bir eylemi gerçekleştiren kişiyi, nesneyi veya durumu belirlemek amacıyla kullanılır.
Örneklerle açıklamak gerekirse:
- Kişi İle İlgili Örnek:
- Eylem: Ali koşuyor.
- Soru: Ali ne yapıyor? (Eylemi gerçekleştiren kişi hakkında bilgi almak için)
- Nesne İle İlgili Örnek:
- Eylem: Ayşe kitap okuyor.
- Soru: Ayşe ne okuyor? (Eylemi gerçekleştiren nesne hakkında bilgi almak için)
- Durum İle İlgili Örnek:
- Eylem: Çocuklar oyun oynuyor.
- Soru: Çocuklar ne yapıyor? (Eylemi gerçekleştiren durum hakkında bilgi almak için)
Bu örneklerde “ne?” sorusu, bir eylemi anlamak, o eylemi gerçekleştiren kişiyi veya nesneyi belirlemek için kullanılmıştır. Türkçe’de bu soru kelimesi, geniş bir bağlamda kullanılabilir ve birçok farklı durumda bilgi almak amacıyla kullanılabilir.
Eylemde Soru Nedir?
Eylemde soru, çekimli eylemin mi (mı, mu, mü) soru ekini almasıyla anlatılır. Soru kavramı veren mi eki, olumlu ya da olumsuz eylemde kişi eklerinden önce ya da sonra gelir. Belirsiz geçmişte, şimdiki zamanda, geniş zamanda, gelecek zamanda ve gereklik kipinde, kişi ekinden önce kullanılır. Belirli geçmiş zamanda, dilek-koşul, istek kiplerinde ve buyrum kipinin 3. kişi tekil ve çoğulunda, kişi ekinden sonra gelir.
Soru eki almış eylemlerin biçimlenişi şöyledir:
- kalmış mıyım ? (belirsiz geçmiş zaman)
- kalıyor muyum ? (şimdiki zaman)
- kalır mıyım ? (geniş zaman)
- kalacak mıyım ? (gelecek zaman)
- kalmalı mıyım ? (gereklik kipi, kalmalıyım mı ?)
- kaldım mı ? (belirli geçmiş zaman)
- kalsam mı ? (dilek-koşul kipi)
- kalayım mı ? (istek kipi)
- kalsın mı ? (buyrum kipi)
- kalsınlar mı ? (buyrum kipi)
İstek kipinin 2. kişilerinin sorulu biçimi pek kullanılmaz. Genellikle 1. kişilerin sorulu biçimi yeğlenir: kalayım mı ? kalalım mı ? gibi.
Olumsuz çekimli eylemin soru biçiminde, olumsuzluk eki -ma (-me) soru ekinden önce gelir:
kalmamış mıyım ?
kalmadım mı ?
Bütün çekimli eylemlerin 3. çoğul kişilerinde mi soru eki, zaman, kip, kişi ve çoğul eklerinden sonra gelir:
kalmışlar mı ?
kaldılar mı ?
kalsalar mı?
Bileşik zamanlı eylemlerin soru biçimi de yalın zamanlı eylem çekimlerinde olduğu gibidir; ekeylem eki mi ekinden sonra getirilir:
kaldı mıydım ?
kalmış mıydım ?
kalsa mıydım ? gibi.
Ancak rivayet bileşik zamanının soru biçimi kullanılmaz. Koşul bileşik zamanında da pek kullanılmadığı görülür. mi soru eki, eklendiği sözcükten ayrı yazılır ve bağlandığı çekimli eylemin ünlülerine göre değişiklik gösterir: kaldın mı ? gidecek mi ? kalıyor mu ? gördün mü ? gibi.
