Felsefede arkhe, ilk neden nedir, ne anlama gelir? Felsefede arkhe problemi, anlamı ve özellikleri nedir, hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Felsefede Arkhe
Arkhe; felsefede başlangıç ilktir. Her şeyin ona göre yapıldığı düşünülen temel ilke; her şeyin kökü, temeli, kaynağı sayılan şeydir. Anadolu Yunan filozofları düşünsel çabalarına bir ilk neden araştırmakla giriştiler. Her şeyin Tanrıların isteklerinin üstünde bir ilk ve değişmez nedeni bulunmalıydı. Bütün varlıkların kaynağı ve temeli nedir? İÖ 600’lerden önce Thales bu ilk nedenin su olduğunu, her şeyin sudan çıktığını, tüm varlıkların başlangıcında, kaynağında suyun bulunduğunu öne sürdü. Anaksimandros belirsiz bir töz (apeiron) olduğunu savundu. Anaksimenes, varlığı kuran bu temel öğenin hava (pheuma) olduğunu belirtti. Bütün bu düşünceler, ilk nedenin maddesel bir yapıda olduğunda birleşiyorlardı.
Çağdaş bilimsel veriler bu varsayımların yabana atılamayacağını, bir bölümünde doğruluk payı bulunduğunu vurgulamaktadır.
Kaynak: pixabay.com
Felsefede İlk Neden
İlk neden, felsefede, bütün nedenler zincirinin zorunlu başlangıcıdır. Eski Yunan düşünürlerinin arkhe (“başlangıç”, “ilk”) terimiyle dile getirdiği bu kavram Yahudi-Hristiyan geleneğinin temel varsayımları arasına girdi. Bu geleneğe bağlı birçok filozof ve ilahiyatçı, insanın duyularıyla gözlemlediği dünyanın ancak ilk neden olarak Tanrı tarafından var edilmiş olabileceğini öne sürerek Tanrı’nın varlığını kanıtlamaya çalıştı. İlk neden kanıtı, Aristoteles’ten etkilenen Aquino’lu Aziz Tommaso ile klasik Hıristiyan ilahiyatına yerleşti. Tommaso’ya göre nedenselliğin gözlemlenebilir düzeni kendi içinde açıklanamazdı; ancak bir ilk nedenin varlığı bu açıklamayı sağlayabilirdi. Ama bu ilk neden yalnızca bir nedenler zincirinin ilk halkası olarak düşünülmemeli, gözlemlenebilir nedenler zincirinin bütününün nedeni olarak kavranmalıydı.
18. yüzyılda Immanuel Kant, Tanrı’nın varlığının nedensellikle kanıtlanmasına karşı çıktı. Kant’a göre nedensellik olanaklı deneyimler dünyasının ötesinde aşkın bir nedene uygulanamazdı. Protestan düşünürler ilk neden kanıtına genellikle karşı çıktılar. Ama geleneksel öğretiye bağlı Hristiyanlar, Tanrı’nın var olan her şeyin ilk nedeni olduğu inancını sürdürmektedirler. Tanrı’yı bu biçimde kavrayan kişiye göre, gözlemlenebilir dünya olumsaldır, yani kendi kendine var olamaz.
