Harita nedir, harita çeşitleri ve özellikleri nelerdir? Haritanın tarihi gelişimi, tarihçesi, Türklerde harita hakkında bilgi.
Haritanın Tarihçesi
Harita; yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, gezegenlerin ve uzayın düzlem üzerine belli bir oranda küçültülerek, basitleştirilerek ve genelleştirilerek çizilmiş resmidir. Haritalarda gösterilen alanlarla ilgili ölçüler ve boyutları gösteren çizgiler, renkler bazı imler, simgeler, kullanılır. Her harita gösterdiği bölgeyle boyutlar açısından, belli bir matematiksel oran içindedir. Bu orana ölçek denir.
Haritalar değişik açıdan sınıflandırılabilir:
Ölçeklerine göre:
1) Büyük ölçekli haritalar: Bunlar 1/10.000 ve daha büyük ölçekli haritalardır. Genellikle teknik işlerde kullanılır. Su, yol, demiryolu ve kadastro haritaları bu ölçeklerde olur. Bu haritalarda yeryüzü küreselliği düşünülmez. 2) Orta ölçekli haritalar: 1/10.000 ile 1/300.000 arasında ölçeği olan haritalardır. Bunlar topografik haritalar olup, arazinin topografyasının gösterilmesi esasdır. İzdüşüm yüzeyi elipsoiddir. 3) Küçük ölçekli haritalar: Dünyanın bazı bölümlerini ya da dünyanın tamamını içine alan 1/300.000 ve daha küçük ölçekli coğrafya haritalarıdır. Okul atlasları bu sınıfa girer. Bu haritalarda izdüşüm yüzeyi küredir.
Konumlarına göre:
1) Topografik haritalar: Dağ, tepe vb doğal şekilleri konu alan haritalardır. 2) Tematik haritalar: Doğ ve insana ilişkin konuların gösterimini içeren haritalardır. Nüfus, ziraat, yol haritaları vb’dir.
Bölgelerine göre:
1) Gök haritaları: Bunlar yıldız, ay, uydu haritaları gibi haritalardır. 2) Yer haritaları: Yalnız yeryüzünü konu alan haritalardır. 3) Deniz haritaları: Deniz dibini işleyen haritalarıdır.
Tarihteki ilk kartografik çalışma olarak İÖ 6. yüzyılda Babillerin kil tabletler üzerine yapmış oldukları harita kabul edilir. Eski Yunan gökbilimcisi Ptolemaios, İS 150’de harita projeksiyon bilgisini düzenleyerek ilk kez, dağları haritada şematik olarak gösterdi. 1538’de G. Mercator, Stab-Werner projeksiyonuna ve daha sonra kendisinin adıyla anılan projeksiyon esaslarına göre, iki dünya haritası yaptı. 1584′ te P. Bruiness derinlikleri göstermek için, ilk kez İsobathen çizgilerini kullandı. 1772’de, J. H. Lambert, alan koruyan projeksiyon esaslarını buldu. J. G. Lehmann, arazi şekillerinin haritada gösterilmesi için kullanılan “tarama” yöntemini buldu. 1791’de Dupain Triel, “Carte de La France” haritalarında ilk kez yükseklik eğrilerini kullandı. 1798’de A. Senefelder, taş baskı (yüzeysel baskı) yöntemini buldu. Bu yöntem haritaların çoğaltılmasında önemli rol oynadı. C. F. Gauss, koordinat sisteminin esaslarını koydu. 1912′ de L. Krüfen, Gauss koordinat sistemini tamamladı. Günümüzde teknolojinin getirdiği olanaklarla sayısız türde harita çizilmektedir.
Piri Reis Haritası
Türk Haritacılığı:
Günümüzde Türklerin denizlere egemen olduğu dönemlerde ilk Türk haritaları da yapıldı. Bunlar genellikle deniz haritalarıydı. Piri Reis’in 16. yüzyılın başında çizdiği haritalar Amerika’nın doğu kıyıları ile Atlas Okyanusu ve Afrika’nın batı kıyılarını içerirdi. Seydi Ali Reis’in Basra Körfezi ve Hint Okyanusu’nu içeren Mirâtülkainat adlı deniz haritaları ile Nasuh Matrakçı‘nın kara haritaları en önemlilerindendir. Avrupa’da 17. yüzyılda başlayan bilimsel haritacılık bizde ilk kez 19. yüzyılda başladı. Fransa’da haritacılık öğrenimi gören Ahmet Şevki Bey, yurda döndükten sonra 1909’da önce harita komisyonunu kurarak işe başladı.
Bu komisyon Cumhuriyetin ilanından sonra 1925’te Harita Genel Komutanlığı adı altında örgütlendi. 1949’da Yıldız Üniversitesi bünyesinde Harita-Kadastro mühendisi yetiştiren bölüm kuruldu. Bu kuruluş bugüne kadar yurt çapında harita işlerini yürüten mühendisler yetiştirdi. 1950’de deniz haritası gereksinmesini karşılamak için Seyir ve Hidrografi Dairesi kuruldu. 1968’den sonra sırasıyla Karadeniz, İstanbul Teknik ve Selçuk Üniversiteleri’nde harita kadastro mühendisi yetiştiren bölümler açıldı.
