Cengiz İmparatorluğunun Yakın Doğu kolu olan İlhanlılar Devleti ve bu devletin hükümdarları ile ilgili olarak bilgilerin yer aldığı yazımız.
İLHANLILAR, İran Moğolları’na verilen addır. Yakın Doğu’yu içine alan bu büyük imparatorluk, Cengiz İmparatorluğunun parçalandığı 4 devletten biridir. Devletin kurucusu Hulâgu, Cengiz’in küçük oğlu Tuluy’un oğludur. Hulâgu’nun ağabeyleri Möngke ile Kubilay, Büyük Moğol İmparatorluk tacı için çekişirken, Yakın Doğu’ya gelen Hulâgu, burada bağımsız bir devlet kurdu. Bu devlet, İslâm dinini kabul edene kadar, hatta ettikten de sonra, Hanbalık’ta (Pekin’de) oturan Cengizli İmparatoru’na bağlı oldu, böylece, Cengiz İmparatorluğunun bütünlüğü görünüşte bozulmadı.
İlhanlılar, İran, Afganistan, Irak, Anadolu, Güney Kafkasya’ya hakim olmuşlar, zaman zaman bu sınırlardan bile taşmışlardır. İmparatorlar «ilhan» unvanını taşırlardı. Üçüncü ilhan Ahmet, Müslüman olduysa da onun yerine geçenler yeniden Moğol dinine döndüler. Ancak, yedinci İlhan Gazan Mahmut Han’ dan başlayarak hanedanda da, devlette de İslam dini kesin şekilde yerleşti.
Böylece, tarihlerinin bu ikinci devresinde İlhanlılar, İslam aleminin düşmanı durumundan çıktılar, bu aleme katıldılar, Moğol dili sonuna kadar devam etmekle beraber, hanedan, ikinci devresinde Türk’leşmeye başladı. İran kültürünün etkisi de büyük oldu.
1258’de Abbasi halifelerinin Bağdat’taki egemenliğine son veren, Alamut’u düşürüp İsmaililer’i ortadan kaldıran İlhanlılar’ı 3 Eylül 1260 Ayn-Câlût Meydan Savaşı’nda Türk-Memlûk İmparatoru Sultan Kutuz, Mısır sınırlarında durdurdu. Böylece, dünya tarihinin en önemli olaylarından biri gerçekleşmiş oldu.
İlhanlılar Anadolu Selçuklu İmparatorluğunu, buyrukları altına almışlardır. Orhan Gazi’nin bile ismen İlhanlılar’a bağlı olarak saltanat sürmesi, bu devletin Türk tarihindeki önemini gösterir.
İlhanlı devleti son zamanlarda büyük bir iç kargaşalığa düştü, sonunda parçalandı. İlhanlılar‘ın mirasının büyük bölümü üzerinde Türk’leşmiş bir Moğol devleti olan Celâyirler kuruldu.
İlhanlı hükümdarları ve saltanat süreleri şunlardır:
1) Hulâgu (1258 – 1265)
2) Abaka (1265 – 1282)
3) Ahmed Tekûdâr (1282- 1284)
4) Argun (1284- 1291 )
5) Keyhatu (1291 – 1295)
6) Baydu (1295- 1295)
7) Gazan Mahmut ( 1295 – 1308)
8) Olcaytu Hudâbende Muhammet (1308-1316)
9) Ebusait Bahadır ( 1316 – 1335)
Son İlhanlar: 1335 – 1344
Kaynak – 2
İlhanlılar
İlhanlılar; İran’da egemenlik kurmuş Moğol hanedanıdır (1256-1353). İlhan sözcüğü Farsçada “bağlı han” anlamına gelir.
Moğolların büyük hanı Möngke’nin Cengiz Han’ın torunu Hulagu’ya İran’ı ele geçirme görevi vermesinden sonra Hulagu, yaklaşık 1253’te 130 bin kişilik bir Moğol ordusuyla yola çıktı. 1256’da İlhanlı Devleti’ni kurdu. 1258’de Bağdat’ı ve İran’ın tümünü aldı. İlhanlılar İran’da durumlarını sağlamlaştırdıktan sonra, yüzyıllardan beri küçük hanedanların elinde kalmış olan bölünmüş yönetimi, siyasal bir bütünlük içinde topladılar. Gazan Han’ın yönetimi sırasında (hd 1295-1304), İlhanlıların Çin’deki Moğol İlanlarıyla bütün temasları kesildi. Sünniliği kabul eden Gazan Han döneminde İran’da kültürel bir canlanma yaşandı. Reşideddin gibi bilginler onun korumasında yetişti. Gazan’ ın kardeşi Olcaytu (hd 1304-16) 1310’da Şiiliği benimsedi.
Olcaytu‘nun mezhep değiştirmesi büyük bir karışıklığa yol açtı. Öyle ki, 1316’da öldüğü zaman ülke iç savaşın eşiğine gelmişti. Yerine geçen oğlu Ebu Said Bahadır (hd 1317-35) yeniden Sünniliğe dönerek bu tehlikeyi giderdi. Gene de yönetimi sırasında partizanlık ve iç karışıklıklar yaygınlaştı. Ebu Said vâris bırakmadığından, ölümünden sonra İlhanlı yönetimi parçalandı. Ardından gelenler yerel hanlar olarak 1353’e değin egemenliklerini sürdürdüler.
Yasa hükümlerinin titizlikle korunduğu İlhanlılarda tek egemen ilhandı. Saray yaşamı yoktu. Ordanın kurulduğu ve “yurt” adı verilen yer merkez sayılırdı. Askerler paralı ve iktalı olmak üzere iki sınıfa ayrılırdı. Kamu toprakları askeri sisteme bağlı olarak iktalara bölünmüştü. Ülke yönetimi Horasan-Mazenderan, Irak-ı Arap, Fars, Irak-ı Acem, Isfahan, Derbend ve Şirvan, Gürcistan, Memalik-i Rum (Anadolu), Diyarbakır ve Azerbaycan olmak üzere dokuz eyalete ayrılmıştı. Azerbaycan dışındaki eyaletler ilhan adına birer “hakim” tarafından yönetilirdi. İlhanlıların çok hızlı ve sağlıklı çalışan bir posta örgütü vardı.
