İslam düşüncesinde tasavvufi yorumlar nelerdir? 12. sınıf tasavvufi yorumlar konusu, yesevilik, kadirilik, mevlevilik, alevilik, nusayrilik anlatımı.
İSLAM DÜŞÜNCESİNDE TASAVVUFİ YORUMLAR
• İslam düşüncesinde itikadi (inançla ilgili), fıkhi (ibadetle ilgili) ve siyasi yorumlar olduğu gibi ahlaki yorumlar da ortaya çıkmıştır. Ahlak üzerine yoğunlaşan bu yorumlara tasavvuf denir. Tasavvufi düşünce ile uğraşan kişilere “mutasavvıf” denir. Tasavvufi düşüncenin amacı, insan ruhunu temizlemek ve kötülüklerden uzak durarak kâmil (olgun) insan yetiştirmektir. Tasavvufi düşüncede ahirete dünya hayatından daha çok önem verilir. Dünyadaki şeylerin geçiciliği ve değersizliği üzerinde durulur. Fakat dünya, her şeye rağmen yaşamaya değerdir çünkü ahiretin kazanıldığı yer dünya hayatıdır.
• Tasavvufta Allah ile varlık arasındaki ilişki üst boyuttadır. İnsan Allah’a yaklaştıkça olgunlaşır ve “insan-ı kâmil” mertebesine ulaşır. Mevlana Allah-insan ilişkisini “ney” hikâyesi ile sembolleştirmiştir. Ney, vatanı olan sazlıktan ayrılmış, bu yüzden inlemektedir. İnsanın da asıl vatanı cennettir; insan, bu dünyada gurbettedir. Ölünce asıl vatanına kavuşacaktır. Bu açıdan Mevlana, ölümle gerçekleşen kavuşma gününe “Şeb-i Aruz (Düğün Gecesi)” der.
• Tasavvufun amaçlarından biri, insana yaratılışına uygun davranmasını öğretmektir. Ruh terbiyesi ahlaki olgunluğu sağlar, bu da insan/ Allah’a yaklaştırır.
• Kültürümüzde Hoca Ahmet Yesevi (Yesevilik), Mevlana (Mevlevilik), Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli (Bektaşilik), Hacı Bayram Veli gibi şahsiyetler tasavvufi düşüncenin gelişiminde etkin rol oynamışlardır.
İslam düşüncesini etkileyen tasavvufi görüşler şunlardır: Yesevilik (Ahmet Yesevi), Kadirilik (Abdulkadir Geylani), Nakşibendilik (Bahaeddin Nakşibendi), Mevlevilik (Mevlana Celalettin Rumi), Alevilik-Bektaşilik (Pir Sultan Abdal, Hacı Bektaş Veli) ve Nusayriliktir.
Yesevilik: Türkistan bölgesinde Ahmet Yesevi tarafından kurulmuştur. Türkistan bölgesinden Orta Asya’ya ve Balkanlar’a kadar etkisi görülmüştür. Sonraki tüm tasavvufi görüşleri etkilemiş ve Türk tasavvuf anlayışının ana kaynağını oluşturmuştur. “Divan-ı Hikmet”, Ahmet Yesevi’nin felsefesinin bize yansıdığı kitabıdır. Yesevilik’te erdeme erişmek aşk ve sevgiyle mümkündür. Onun için İslam’ın güler yüzü ile insanlara davranmalı, kalp kırmamalıdır. Yesevilik ile Orta Asya Türkleri kısa sürede İslam’ı kabul etmiştir. Bu düşüncenin Anadolu’da yaygınlaşması da Anadolu erenlerinin Yesevilik’ten etkilenmesiyle gerçekleşmiştir.
Kadirilik: Abdulkadir Geylani’nin görüşlerini benimseyen bir anlayıştır. Kur’an ve sünneti referans alır. İnsan, günahlarından tövbe ederek Hakk’a yönelmelidir. Her işinde samimiyet olmalıdır. En önemli görev fakirlere yardım etmek, cömert olmak, hayır peşinde koşmaktır.
Nakşibendilik: Bahaeddin Nakşibendi’nin görüşlerinden oluşur. Bu görüşe göre Allah’ı sessiz olarak zikretmek gerekir. Kalbi kötülüklerden arındırmak ve Allah sevgisine yer vermek önemli kaideleridir.
Mevlevilik: Mevlana’nın fikirlerinin oğlu Sultan Veled tarafından sistemleştirilmesiyle oluşmuştur. “Mesnevi” ve “Divan-ı Kebir” Mevlana’nın önemli eserleridir. Şems-i Tebriz’i, Mevlana‘ya yön veren önemli bir şahsiyettir. Mevleviliğe göre âlemden maksat insandır, insan olmak için güzel ahlaka ve zengin gönül dünyasına sahip olmak gerekir. Bugünün dünyasında Mevlevilik; İslam’ı en güzel şekilde tanıtan, İslam’ın insan sevgisini ve birlikte yaşama kültürünü sentezleyen en önemli akımdır.
Alevilik-Bektaşilik: Hz. Ali’yi seven, sayan ve ona taraftar olan kimseye Alevi denir. İslam düşüncesi içerisinde yer alan tasavvufi bir yorumdur. Bektaşilik ise Hacı Bektaş Veli tarafından kurulan, Anadolu’nun İslamlaşmasına önemli katkıları olan, Ahmet Yesevi ekolünü benimseyen, insan sevgisi ve bir arada yaşama kültürünü sistemleştiren önemli bir tasavvufi anlayıştır.
Alevi-Bektaşi geleneği temel olarak Ehli Beyt sevgisine dayanır. İbadetlerini Cemevi’nde yaparlar. İbadetlerine cem denir. Toplanma anlamına gelen cem; Allah’ın, Peygamber’in ve Hz. Ali ve soyundan gelenlerin övüldüğü; gülbenk, dua ve deyişlerin okunduğu bir ibadettir. Alevi büyüklerine “dede” denir. İbadetlerin yapımını dede yürütür. İbadetlerde Hz. Ali ve soyundan gelenlerin çektiği sıkıntılar, Kerbela Olayı sembolleştirilerek anlatılır. Cem dışında Semah, Musahiplik, Dua ve Gülbenkler önemli diğer ibadetleridir. Muharrem ayı ve aşure dağıtmak önemlidir. Alevilikte bu ayda Kerbela Olayı’nın hatırlanması için oruç tutulur.
Nusayrilik: Alevilik düşüncesine bağlı bir tasavvufi yorumdur. Ehli Beyt imamlarından Hasan el Askeri’nin görüşlerinin sistemleştirilmiş hâlidir. Kur’an bu görüşte çok önemli bir yere sahiptir. Kur’an öğrenmek ve öğretmek en önemli görevdir. Temel felsefelerinde Kur’an, Peygamber ve Ehli Beyti ile on iki imam vardır.
• İslam düşüncesinde yorum farklılıkları genel amaç olarak birlikte yaşama kültürüne aykırı hükümler benimsememişlerdir. Özellikle tasavvufi yorumlar başka kültür ve inançlara İslam’ın güler yüzünü göstermiştir. Bugün yeryüzünde en popüler anlayışlardan bir tanesi Mevlevilik düşüncesidir. Mevlana’nın pergel teorisi insanların İslam dinine sevgi penceresinden bakabilmelerini sağlamıştır. Son zamanların popüler anlayışı medeniyetler çatışmasının yerini medeniyetler ittifakının alması; kültürlerin ve inançların aslında çatışma içinde olmadığını, anlaşmazlıkların siyasi, politik ve ekonomik kaygılardan ileri geldiğini ispatlamıştır. Tasavvufi düşünce İslam’ın insanlarla herhangi bir menfaat ilişkisinin olamayacağını ispatlamıştır.
