Kimyada Yanma Tepkimelerinin Özellikleri, Yanma Nasıl Gerçekleşir?

Kimyada yanma tepkimeleri nelerdir? Yanma çeşitleri, hızlı yanma ve yavaş yanma, yanma için gerekli faktörler hakkında bilgi.

Kimyada Yanma Tepkimeleri

Doğada ve laboratuvarda maddeler arasındaki etkileşim sonucu birçok kimyasal değişim yani kimyasal tepkime gerçekleşir. Bunlardan bir tanesi de yanma tepkimeleridir. Bir maddenin oksijen (O₂) ile verdiği tepkimelere yanma tepkimeleri denir. Yanma tepkimesine giren bir maddenin elementlerinin oksitleri (yani oksijen ile oluşturdukları bileşikleri) oluşur ve ısı açığa çıkar.

roket

Örneğin mutfak tüplerinde bol miktarda bulunan propan (C₃H₈) gazını ele alalım. Propanın yanması (O₂ ile tepkimeye girmesi) sonucu yapısında bulunan karbonun (C) oksiti ve hidrojenin (H) oksiti oluşur. Bunlarla birlikte ısı açığa çıkar.

$\displaystyle {{C}_{3}}{{H}_{8}}+5{{O}_{2}}\to 3C{{O}_{2}}+4{{H}_{2}}O+Is\imath$

Yanma denilince ilk akla gelen genelde alev olur. Ancak her yanma olayında alev çıkmaz, iki tür yanma olayı vardır:

a. Hızlı Yanma

Yanma esnasında alevin oluştuğu ve gözle görülebildiği yanma tepkimeleri hızlı yanmalardır. Kömürün, odunun, mutfak tüpünün, kağıdın, doğal-gazın yanması olayları hızlı yanmalara örnektir.

b. Yavaş Yanma

Yanma tepkimesi sırasında alevin oluşmadığı tepkimelerdir.

Kaynak: pixabay.com

Demirin paslanma tepkimesi

$\displaystyle Fe+\frac{1}{2}{{O}_{2}}\to FeO+Is\imath$

şeklindedir. Görüldüğü gibi bu tepkimede demir (Fe) oksijen (02) ile tepkimeye girmiş ve ürünlerde demirin oksiti ile ısı oluşmuştur. Demirin paslanması sırasında alev oluşmaz ama bu bir yanma tepkimesidir. Vücudumuzda gerçekleşen ve enerji elde etmemizi sağlayan solunum reaksiyonu,

$\displaystyle {{C}_{6}}{{H}_{12}}{{O}_{6}}\to 6C{{O}_{2}}+6{{H}_{2}}O+Enerji$

şeklindedir. Reaksiyona oksijen (02) girmiş, ürün olarak C nin ve H nin oksitleri oluşmuştur. Bu durumda solunum olayı da bir yanma tepkimesidir. Ancak bu tepkimede de alev oluşmaz. Bu şekilde alevin oluşmadığı yanma tepkimeleri paslanma, solunum gibi tepkimeler olup bunlar yavaş yanma olayıdır. Gümüş, havadaki oksijen ile tepkimeye girerek paslanır (kararır). Metallerin oksijenle verdikleri yavaş yanma olaylarına genel olarak paslanma denir.

Yanma İçin Gerekli Faktörler

Havanın yapısında yüksek miktarda oksijen olduğunu ve dünyada yanabilecek bir çok madde (kömür, odun, ağaçlar, kağıt, plastikler vs) olduğunu biliyoruz. Peki bunlar neden durup dururken yanmaz?

Evet, yanma için oksijenin şart olduğunu biliyoruz. Ancak yanma tepkimesinin başlayabilmesi için oksijen tek başına yeterli değildir.

Yanma için;

1- Oksijen
2- Yanacak madde
3- Belirli bir tutuşma sıcaklığı

gereklidir. Bu üç şart aynı anda sağlandığında yanma tepkimesi başlar.

Yanma tepkimelerinin durdurulmasına söndürme ( yanma tepkimesinin durmasına sönme denir. Bir yanma tepkimesini durdurmak için yanma için gerekli faktörlerin ortadan kaldırılması gerekir, örneğin yanan bir şeyin üstüne ıslak kilim örtmek hem tutuşma sıcaklığını azalttığı hem de oksijenle teması kestiği için yanma olayını durdurur.

Yangın tüplerinde kuru buz adı verilen yüksek basınç altında karbondioksit (CO₂) gazı bulunur. Bu madde yanan bir cismin üzerine sıkıldığında soğuk olduğu için tutuşma sıcaklığını ortadan kaldırır ve havayla teması keserek oksijeni azaltır. Böylece yanma tepkimesi durdurulmuş olur.