Kişilik, karakter ve mizaç ne demektir? Kişilik ile karakter arasındaki benzerlikler ve farklar nelerdir? Bilimsel yaklaşımlar ve açıklamalar
Günlük dilde, mizaç, karakter ve kişilik sözcükleri eş anlamlı gibi kullanılır. Ancak, psikolojide mizaç “bireyin doğuştan getirdiği biyolojik özelliklerini,” karakter “bireyin kendine özgü düşünüş ve davranışlarını kişilik ise “mizaç ve karakter özelliklerin dinamik bütünlüğünü” ifade eder. Buna göre, mizaç ve karakter kişiliğin birer yönünü oluşturur. Neşeli, canlı, enerjik veya umutsuz, durgun, karamsar gibi özellikleri “mizaç” kavramıyla; yalancı, dürüst gibi özellikleri ise “karakter” kavramıyla anlatmak uygun olur. Kişilik olarak ise bir insan, dürüst ve enerjik olduğu gibi dürüst ve karamsar olabilir.
Kaynak: pixabay.com
Araştırmalar, insanlar arasında birçok benzer yanlar olduğu gibi bir çok da farklı yanlar olduğunu ortaya koymuştur.
a) Benzer yanlar:
- Doğma, büyüme, üreme, ölme gibi ör-gensel nitelikler.
- Yaşamak, sevilmek, başarılı olmak gibi psikolojik gereksinmeleri kapsayan insansal nitelikler.
- Aynı dili konuşmak, aynı toplumsal değerlere sahip olmak gibi kültürel nitelikler.
b) Farklı yanlar:
- Dış görünüş, fizyolojik yapı, büyüme temposu gibi kalıtsal farklılıklar.
- Geçmiş yaşantılar, yetişme biçimlerinden kaynaklanan kişilik farklılıkları.
Bazı psikologlar (örneğin, Kretschmer) beden yapısı ile kişilik arasında sıkı ilişki olduğunu öne sürerek, insan kişiliklerini beden yapısına göre tiplere ayırmışlardır. Bazı psikologlar ise (örneğin, Jung) beden yapısıyla kişilik arasındaki ilişkiyi zayıf bularak sadece davranış özelliklerini ölçü alarak tipleştirme yapmışlardır.
Kretschmer, kafanın, yüzün ve bedenin çeşitli ölçülerini alarak, insanları üç tipe ayırmıştır. Bunlar:
- a) Piknik tip: Orta boylu, yuvarlak, kafası omuzlara gömülü, kasları yumuşak ve yağlanma eğilimini gösteren tiptir. Bunlar, neşeli, yaşamayı seven, dışa dönük özellik-
leri taşırlar. Akıl hastalığına yakalanacak olurlarsa, mani-depressif adı verilen hastalığı geliştirirler. - b) Atletik tip: Kaim kemikli, geniş omuzlu, kuvvetli, kasları iyi gelişmiş ve güçlüdürler. İçe dönük olduklarından, hastalanırlarsa “şizofreni”ye yakalanırlar.
- c) Astenik (Leptozom) tip: Narin, ince ve uzun boylu olurlar. Bol yemek yeseler de şişmanlamazlar. Hassas, idealist ve içedönek olmaları yönünden atletik tipe benzerler.
Kretschmer, ölçüleri bakımından bu üç tipe uymayan insanları da (displastik=şekilsiz) olarak adlandırmıştır. Kretschmer’den sonra Sheldon buna paralel (Endomorf, Mezomorf, Ektomorf) bir sınıflama yapmıştır.
Jung ise, insanların davranış özelliklerini ölçü alarak içedönük ve dışadönük olarak, ikili bir tipleme oluşturmuştur. Buna göre, içe dönükler, utangaç, çekingen, münzevi insanlardır. Dışadönükler ise atılgan, kolay ilişki kurabilen kişilerdir.
KİŞİLİĞİN FİZYOLOJİK YÖNÜ
Kişilik üzerinde, iç salgı bezlerinin çalışma biçimlerinin önemli etkisi olduğu görülmektedir. Örneğin, beynin hemen altında bulunan “hipofiz”in fazla salgı yapması “Gigantisme” denilen dev cüsseliliğe, az salgı yapması ise “Nanisme” denilen cüceliğe neden olur. Bunun gibi, boğazın her iki yanında bulunan “Troid bezi”nin fazla salgı yapması, gerginlik, heyecan, kaygı ve uykusuzluğa, az salgı yapması ise yorgunluk, tembellik ve uyuşukluğa neden olur. Ayrıca, böbrek üstü bezlerinin dış kısmının salgıladığı “Kortin” adlı hormon, kadınlarda fazla çalışırsa ses kalınlaşması, sakal çıkması gibi erkeksi özelliklerin görülmesine neden olur.
Bu örneklerde, iç salgı bezlerinin faaliyetinin kişilik üzerindeki etkisinin önemi açıkça görülmektedir.
KİŞİLİĞİN KÜLTÜREL YÖNÜ
İnsan fiziksel çevreyle birlikte, sürekli olarak, bir sosyal çevreyle de etkileşim halindedir. İnsan bu etkileşim süreci içinde, toplumdaki kültürel değerleri benimser ve toplumsallaşır. Bu süreç içinde kültür bireyin kişiliğini biçimlendirir. Kültür, en kısa tanımıyla “insanın yaptığı her şey”dir. Bu anlamda kültür, tüm bilgi, inanç, sanat, ahlâk, âdet ve alışkanlıkları kapsar.
Kaynak: pixabay.com
Bazı araştırmacılara göre, (örneğin, Whiting ve Child) bir toplumun yerleşme düzeni, yani ekonomik, politik ve toplumsal örgütlenmesi, toplumun çocuk yetiştirme yollarını etkiler, çocuk yetiştirme ise kişiliği etkiler. Kişilik özellikleri de din, batıl inançlar v.b. gibi çeşitli inanç sistemlerine yansır. Bu genel varsayım, araştırmalarla da doğrulanmıştır. Örneğin, çocukların akranlarına gösterdikleri saldırganlık, Meksika yerlileri tarafından hiç hoş görülmediği halde, A.B.D.deki kent kesiminde oldukça hoş görülmektedir. Bu durum yerleşme düzeniyle ilgili görülmüştür. Şöyle ki, Meksika yerlileri akraba halinde aynı avluya bakan, yan yana bitişik küçük evlerde oturmaktadır. Bundan ötürü, çocuk kavgası, akrabalarının huzurunu kaçırıcı, hatta aralarını açıcı bir olaydır. Bu bakımdan böyle bir tehlikeye meydan verilmez. A.B.D. deki kentsel aileler ise akrabalarıyla bir arada oturmazlar. Geniş bahçelerle komşularından da ayrılmışlardır. Bu bakımdan çocuk kavrası, düzenlerini bozucu bir rol oynamadığı için önemsenmez.
