Kutadgu Bilig Konusu, Özeti ve Özellikleri Hakkında Bilgi

Kutadgu Bilig neden Türk Dili açısından önemlidir? Kutadgu Bilig konusu ve özellikleri nelerdir, hakkında bilgi, açıklamalar.

Türk edebiyatının en ünlü ilk eserlerinden biridir. «Saadet Bilgisi» demektir.

Balasagunlu Yusuf Has Hacip bu manzum eserini 1069’da yazmış, Karahanlı hükümdarı Topgaç Buğra Kara Han’a sunmuştu. Uygur harfleriyle yazılı bir nüshası 1439′ da Herat’ta bulundu.

«Kutadgu Bilig» aruz vezniyle yazılmıştır, 6.500 beyitten fazladır, 73 bölüme ayrılmıştır. Şair, insandaki başlıca dört meziyeti — adalet, devlet, kanaat, akıl meziyetlerini— ele alır, bunları kişileştirir. Hükümdar Gündoğdu «Adalet» i, vezir Aydoğdu «Devlet» i, vezirin kardeşi Odgurmuş «Kanaat» i, vezirin oğlu Oktülmüş de «Akıl» ı temsil eder.

«Kutadgu Bilig» e göre hayatta saadeti sağlayan şey, ahlâkla birleşmiş iyiliktir. Dünyadaki iyilik unsurları bilgi, barış, doğruluktur; kötü unsurlar da bilgisizlik, hastalık, kötü yola sapmadır. Bilgisizler öğretimle bilgili kimseler olurlar, hastalar tedaviyle iyileşirler, kötü kimseler de eğitimle doğru yola yöneltilir.

Kaynak – 2

Kutadgu Bilig

Karahanlılar, Müslümanlığı kabul eden ilk Türk devletidir. Müslümanlık etkisinde yazılan ilk Türkçe eserler de Karahanlılar döneminde oluşturulmuştur.

Karahanlı ülkesinde sadece islami edebiyatın ilk ürünleri verilmekle kalınmamış, birer kültür merkezine dönüşen Buhara, Semerkant, Farab, Balasagun, Kaşgar, Taşkent (Şaş, Çaç) gibi kentlerde Farabi, İbni Sina, Kaşgarlı Mahmut, Uluğ Bey, Ahmet Yesevî gibi nice felsefeci, bilim adamı ve mutasavvıf da yetişmiştir. Balasagunlu Yusuf Has Hâcip, bu değerli kişilerden biridir.

İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatının bilinen ilk eseri olan “Kutadgu Bi-lig”i yazan Yusuf Has Hâcip, 1018 (ya da 1019) yılında Balasagun’da doğmuştur. Yusuf Has Hâcip, Kutudgu Bilig’den ve esere sonradan eklenen mukaddimelerden (ön sözlerden) anlaşıldığı kadarıyla Arap, Fars, ibrani dil ve edebiyatı, felsefe, tarih, matematik, astronomi, tıp alanlarında eğitim görmüş, toplumsal ve siyasal yaşam konusunda gözlemlerde bulunmuş, deneyim kazanmış biridir.

Yusuf Has Hâcip, Balasagun’da yazmaya başladığı “Kutadgu Bilig “i 1070 yılında Kaşgar’da tamamlamış ve eseri Karahanlı hükümdarlarından Tabgaç Uluğ Buğra Karahan’a sunmuştur.

Kutadgu Bilig, “mutluluk veren bilgi” anlamına gelir. Yusuf Has Hâcip, bu eserinde birey ve toplumların hem dünyada hem de ahirette mutlu olmaları için nelere dikkat etmeleri, devlet adamlarının nasıl bir siyaset tarzı izlemeleri gerektiğini kendi bakış açısıyla dile getirir. Bu yönüyle bir çeşit “siyasetnâme” olan Kutadgu Bilig, didaktik (öğretici) bir eserdir.

Eser, dört kavram üzerine kurulmuş, bu kavramlar dört kişi ile canlandırılmış, verilmek istenen mesaj, bu şekilde somutlaştırılmıştır. Kavramların kişiler aracılığıyla anlatılması eserin alegorik* yönünü ortaya koyar. Kutadgu Bilig, bu kişilerin karşılıklı konuşmaları üzerine kurulmuş bir şiirdir.

Kutadgu Bilig, 11’i giriş, 74’ü asıl, 3’ü de bitiş bölümü olmak üzere 88 bölümden oluşmuş bir eserdir. Kaside biçiminde yazılan bitiş bölümünü ve eserin kimi yerlerinde kullanılan 173 dörtlüğü dışta tutarsak “Kutadgu Bilig”in mesnevi nazım biçimiyle yazıldığını söyleyebiliriz. Eserin tek bir nazım biçimiyle oluşturulmayıp birden çok şiir biçimiyle düzenlenmesi ve eserde islam kültür ve medeniyetinin klasik dilleri olan Arapça ve Farsçadan alınmış sözcüklere yer verilmesi, “Kutadgu Bilig”in bir geçiş dönemi eseri olmasının sonucudur.

Mesnevi, eski edebiyatımızda olaya dayalı edebî metinlerin oluşturulmasında kullanılmış bir nazım şeklidir. Modern zaman edebî metinleri olan roman ve hikâyenin Doğu edebiyatlarında karşılığı olarak düşünülebilecek bir şiir biçimi olan mesnevi, anlatılması uzun sürecek olayların dile getirilmesi için kullanılmıştır. Aruz ölçüsüyle yazılan Kutadgu Bilig, didaktik olmasının yanında dil ve anlatım özellikleri yönüyle de dikkate değer bir eserdir. Kutadgu Bilig, her ne kadar islamiyet etkisinde yazılan ilk edebî eser olmanın getirdiği zorluklardan ötürü kimi açılardan (eserin kimi yerlerinde kafiye sıkıntısı çekilmesinden ötürü aynı kafiyenin birçok kez kullanılması, eserin lirik tarafından çok dinî, ahlâkî, hukukî, toplumsal sorunlara çözüm getirmeyi amaçlayan didaktik yönünün ağır basması, eserde aruz ölçüsünün kullanılmasında Türkçe sözcüklerde uzun ünlülerin bulunmamasından ötürü kimi kusurların ortaya çıkması) kusurlu bulunsa da birçok açıdan başarılı bir eserdir. Kitapta “Parlak Bahar Mevsimi”nin betimlenerek Tabgaç Uluğ Buğra Karahan’ın övüldüğü bölümler şiirsel açıdan edebî metinlerin genel niteliklerini üzerinde taşımaktadır. Eserin birçok yerinde eski Türk şiirinin özelliklerinden olan iç kafiye ve aliterasyonlar da başarılı şekilde karşımıza çıkmaktadır.

Türk Dili Açısından Önemi

“Kutadgu Bilig”in Türk kültürü ve dili açısından önemli olmasının nedenlerinden biri de eserde Türk atasözlerine ve bilgece sözlere yer verilmesidir. Fakat bunlar orijinal şekilleriyle kullanılmamış, şiirin ölçüsüne ve şairin dili kullanma biçimine bağlı olarak manzum şekilde ifade edilmiştir.

Kutadgu Bilig, Hakaniye (Karahanlı) Türkçesiyle yazılmıştır. Hakaniye Türkçesi, Türkçenin zaman içinde belli coğrafyalarda çeşitli nedenlerden ötürü geçirdiği değişikliklere göre dönemsel açıdan sınıflandırılması sonucunda aldığı adlardan biridir. Köktürk Türkçesi, Uygur Türkçesi, Osmanlı Türkçesi gibi Türkçenin dönemsel adlarından biri de Hakaniye Türkçesidir. Hakaniye Türkçesi bu açıdan Uygur Türkçesiyle Harezm Türkçesi arasındaki zaman dilimine tekabül eder. Bir başka ifadeyle Hakaniye Türkçesi, Türkçenin, Türklerin Orta Asya’da islamiyet’i kabul etmeleriyle başlayıp XIII. yüzyılın başlarına kadar devam eden dönemidir.

Karahanlı Türkçesi eserlerinin bir kısmı Uygur alfabesiyle bir kısmı da Arap alfabesiyle yazılmıştır. Nitekim bugün elimizde bulunan “Kutadgu Bilig’lerin yazma nüshalarından ikisi Arap, biri de Uygur alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan hiçbiri Yusuf Has Hâcip’in yazdığı orijinal “Kutadgu Bilig” değildir. Bugün elimizdeki “Kutadgu Bilig’ler asıl nüshadan değil, eserin kopyalarından yapılan kopyalardır.