Osmanlı İmparatorluğu yükselme dönemi konu anlatımının yer aldığı yazımız. Özellikle KPSS – LYS YGS gibi sınavlara hazırlanan kişiler için özet Osmanlı Yükselme Dönemi konu anlatımı
XVII. YÜZYILA KADAR
II.Mehmet (Fatih) Dönemi (1451-1481)
II.Mehmet, II.Murat’m ölümünden sonra ikinci kez tahta çıktı. Devlet kuruluş devresini tamamlamış, yenilikler yapılması aşamasına gelmişti. İlk iş olarak, ileride rakip olmaması için Şehzade Ahmet’i öldürttü. II.Mehmet’in tahta çıktığı sırada Karamanoğlu İbrahim Bey, Osmanlı topraklarına saldırdı. Anadolu seferine çıkan II.Mehmet Karamanlılarla anlaştı. Amacı İstanbul’u almaktı.
Karaman seferi dönüşünde Yeniçeriler ayaklanma eğilimi gösterince II.Mehmet Yeniçerilere Cülus Bahşişi dağıttı. Bundan sonra padişahların tahta çıktıkça bahşiş vermeleri gelenek haline geldi.
FETHİN NEDENLERİ
1. Coğrafi konumu ve ticaret merkezi olması
2. Osmanlıların Anadolu ve Rumeli topraklarının güvenliğini tehdit etmesi
3. Bizans’ın Osmanlılar’daki taht mücadelelerine karışmaları, Türk beyliklerini Osmanlılara karşı kışkırtmaları
4. Bizans’ın sürekli Avrupalı devletleri kışkırtması, haçlı ittifakları oluşturması
5. Hz.Muhammed’in hadis-i şerifi,
İstanbul’un Fethi için Yapılan Hazırlıklar
1. 1452’de Anadoluhisarı’nın karşısına Ru-melihisarı’nı (Boğazkesen) yaptırdı. Bizansa Karadeniz’den gelecek yardımı önlemek amacıyla
2. O zamana kadar eşi görülmemiş ağırlık ve çapta toplar döktürdü
3. İstanbul’un çevresindeki kasabaları aldıktan sonra şehri kuşattı
4. Donanma güçlendirildi
5. Rumeli’ye akıncı beyleri gönderdi
Kuşatma 6 Nisan 1453’te başladı. 29 Mayıs 1453’te yapılan son bir saldırı ile İstanbul Türklerin eline geçti. Bir gün sonra Vezir-i Azam Çandarlı Halil Paşa görevinden alındı. Daha sonra da öldürüldü.
FETHİN SONUÇLARI
1. Doğu Roma (Bizans) yıkıldı
2. Anadolu ve Rumeli’nin siyasal ve ekonomik yönden bütünlüğü sağlanmış, Türklerin Balkan fetihlerine engel ortadan kaldırılmıştır.
3. Osmanlı Devleti Yükselme Devri başladı.
4. Osmanlı başkenti Edirne’den İstanbul’a taşındı.
5. Türkler boğazlara hakim oldular, Türk deniz ticareti gelişti.
6. Türk topçuluğu ve tekniği gelişti.
7. Ortaçağın sonu, Yeniçağ’m başlangıcı olarak kabul edilir.
8. İstanbul’dan İtalya’ya giden bilginler İtalya’da Rönesans’ın başlamasına neden oldular.
9. Topların etkinliği sonucu, Ortaçağ’da önemli bir yeri olan sur ve kaleler önemini kaybetti. Derebeyliklerin yıkılmasında etkili oldu.
10. Boş bulunan patriklik makamına Gennadius Skolarius getirildi. Rumlara gösterdiği kolaylığı Ermeni ve Yahudilere de göstererek din ve vicdan hürriyeti tanıdı.
11. İstanbul’un ekonomik ve kültürel yönden kalkınması için Anadolu’dan getirtilen halk şehre yerleştirildi.
NOT: Çandarlı’nın öldürülmesinden sonra Vezir-i Azam’lık sürekli olarak “kul kökenli” olanlara verilmeye başlandı. Vezir-i Azam padişahın “mutlak vekili” oldu.
► Devşirme yöntemiyle hıristiyan ailelerden alınıp devletin çeşitli kadroları için yetiştirilen kişilere “kul kökenli” denir.
► Ortodoks kilisesinin varlığını sürdürmesi ile şu kazançlar elde edildi:
a) Ortodoks kilisesi kontrol altına alındı. Katolik kilisesi ile birleşmesi önlenmiştir.
b) Hıristiyan dünyasını bölerek, ortodoks mezhebine bağlı insanları kazanmış, Balkanlar’da yapılacak fetihlerde, Rumların desteği sağlanmıştır.
BATIDAKİ GELİŞMELER
1. Belgrad dışında bütün Sırbistan alındı.
2.Mora Yarımadasındaki despotluklar Osmanlı Devleti’ne bağlandı.
3. Eflak üzerinde Osmanlı egemenliği kesinleşti.
4. Bosna Krallığı yıkıldı.
5. 1467’de Arnavutluk Osmanlı ülkesine katıldı.
ANADOLU’DAKİ GELİŞMELER:
1. Amaç: Anadolu’da Türk birliğini sağlamak, Karadeniz’i bir iç deniz haline getirmek
1. Cenevizlilerden Amasra alındı
2. Kastamonu ve Sinop’taki İsfendiyaroğul-ları Beyliği’ni ortadan kaldırıldı.
3. Trabzon Rum İmparatorluğu ortadan kaldırıldı
► Böylece Karadeniz’in Anadolu yakasında tam bir egemenlik kuruldu.
4. Karamanoulları Beyliği’nin başına geçen Pir Ahmet’in Akkoyunlu ve Venediklilerle işbirliği yapması üzerine 1466’da Konya ve Ka-raman’ı aldı.
5. Akkayonlu hükümdarı Uzun Hasan Osmanlılara karşı Anadolu beyliklerini himayesine almak istiyordu. Fatih’e karşı Uzun Ha-san’m Trabzon Rum İmparatorluğu’nu koruması, Pir Ahmet Bey’in Uzun Hasan’a sığınması Otlukbeli Savaşı’na neden oldu. (1473)
Savaşı Osmanlılar kazanmış, Doğu Anadolu Osmanlı topraklarına katılmıştır. Akkoyunlu Devleti zayıflamıştır. Şah İsmail tarafından yıkılmıştır. (1501)
► Anadolu’nun Türkleşmesi tamamlanmıştır.
DENİZLERDEKİ FETİHLER
1. İmroz, Taşoz, Limni, Bozcaada ve Sema-direk alındı.
2. Kuzeyde Kırım Hanlığı Osmanlılara bağlandı. Gedik Ahmet Paşa komutasındaki donanma ile. (1475)
3. Midilli ve Eğriboz Adaları alındı.
4. Rodos Adası alınamadı. İtalya’da Otronto ele geçirildi. (1480) Güney İtalya’da önemli bir üs elde edildi.
► Kefe ve Suğdak’daki Ceneviz kolonilerinin varlığına son verildi, Karadeniz Türk gölü haline geldi. İpek yolu ve Karadeniz ticaretinin denetimi Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Asya Türkleriyle temasa geçti.
5. Gedik Ahmet Paşa komutasındaki donanma Kefalonya, Ayamavra, Zanta Adalarını aldı.
OSMANLI-VENEDİK DENİZ SAVAŞLARI (1463-1479)
a) Osmanlıların Mora ve Sırbistan’ı ele geçirmeleri, Arnavutluk’ta üstünlük kurmaları
b) Osmanlı Devleti’nin Venedik deniz ticaretine darbe vurması onaltı yıl sürecek Os-manlı-Venedik Savaşlarının sebebidir.
Sonuç: Venedik’le anlaşma yapıldı. (1479)
a) Venedik ve Osmanlılar aldıkları yerleri geri verecekler Kroya ve İşkodra Türklere kalacaktı.
b) Venedik her yıl 10.000 altın ödemeyi kabul ediyordu.
►Venedik vergi vermekle Osmanlı Devleti’ne bağlı duruma gelmiştir.
c) İstanbul’da Venedik elçi bulunduracaktı.
►İstanbul’da elçi bulundurma hakkı elde
eden ilk hıristiyan devlettir.
d) Venedikli tacirler, Osmanlı karasularına, serbestçe ticaret yapabilecek ve gümrük indiriminden yararlanacaklar.
► Osmanlı Devleti’nden ilk kez ayrıcalık elde eden devlet Venedik’tir.
Kanunname-i Ali Osman- Fatih Kanunnamesi İki bölümdür.
Birinci bölüm: Şehzadelerin padişah olmalarıyla ilgili
İkinci bölüm: Devlet memurlarının görev ve hareketleriyle ilgili.
Kanunname kaynağını örf-i hukuktan alır. Kişiler değil, devlet ve devletin sürekliliği önemlidir. Merkezi otoriteyi güçlendirmek için kardeş katlini getirmiştir.
Şehzadelere Sancak beyliği uygulaması ge-‘ tirilmiştir.
Fatih Kanunnamesi 1603 yılma kadar uygulanmıştır. İlk değişiklik, I.Ahmet tarafından yapılmıştır.
II.BEYAZIT DÖNEMİ (1481-1512)
Fatih’in ölümünden sonra büyük bir yeniçeri ayaklanması patlak verdi.
1. Amasya’da bulunan büyük oğlu Bayezit İstanbul’a gelerek tahta çıktı.
2. Konya’da bulunan Cem bunu kabul etmedi. Bayezit ile Cem mücadelesi başladı. Cem birkaç kez yenildi. Rodos şövalyelerine sığındı. 1495’te Cem’in ölümüne kadar bu taht mücadelesi sürdü.
►Bu mücadeleler devlet yönetiminde Türkmen Devşirme mücadelesini su yüzüne çıkardı. Devşirmeler mücadeleyi kazandı, Türkmen sadrazam bundan sonra görülmez.
Cem olayı uluslararası sorun haline geldi.
3. Cem olayına katılan Karamanoğulları beyliği ortadan kaldırıldı.
4. Cem olayından yararlanmak isteyen Venedik Mora kıyılarına saldırdı. Kemal ve Burak reisler bölgeye gönderildi. Modon, Koron, Navarin kaleleri alındı.
5. ►Hicaz su yolları ve Dulkadiroğulları Beyliği yüzünden Fatih döneminde Osmanlı-Memlük ilişkileri bozulmuş, fakat savaş yapılmamıştır.
II. BAYEZİT DÖNEMİNDE;
►Memlüklülerin Cem’i korumaları
►Memlüklülerin Dulkadiroğulları beyliğinin içişlerine karışmaları
►Ramazanoğullarını egemenlikleri altına almak istemeleri
►Hindistan’ın Osmanlı Padişahı’na gönderdiği hediyelere Memlüklülerin el koyması 1485-1491 yılları arasında sürecek olan Osmanlı Memlûk Savaşlarını başlattı.
Kesin sonuç alınamadı. Eski sınırlar korunmak şartıyla barış yapıldı.
6. Şah İsmail’in Anadolu’yu ele geçirmek amacıyla şii progpagandası yapması Osmanlı-İran ilişkilerini bozdu.
7. Şah İsmail Türkmenleri kendi yanma çekmeye ve Osmanlı Devletini içten yıkmaya çalışıyordu. 1511’de Teke Yarımadası’nda “Şahku-lu İsyanı” çıktı. Güçlükle bastırıldı. II. Bayezit yönetiminden memnun olmayan eski Sipahilerde ayaklanmaya katılmışlardır.
8. II. Bayezıt’m gelişen şii tehlikesi karşısında pasif kalması, oğulları arasında taht mücadelesini başlattı. Oğulları Korkut, Ahmet ve Selim babalarına karşı taht mücadelelerine girmişlerdir.
NOT: Dönemi, Fatih dönemine göre dış siyaset açısından sönük geçmiştir. ,
►Endülüs müslümanları ile ilgilenilmiş, buradaki müslümanlar ve yahudiler Kuzey Afrika’ya getirilmişlerdir. Daha sonra da II. Baye-zit’in isteği ile Osmanlı ülkesine yerleştirildiler.
►Sadece büyük oğulları valiliğe çıkarıldılar.
I. SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ: (1512-1520)
1. Şahkulu Ayaklanması, Bayezit’in yaşlı olması ve devlet işleriyle ilgilenmemesi şehzadeler arasında taht kavgalarının başlamasına ve Selim’in yeniçerilerin desteğinde tahta çıkmasına neden oldu.
►Yeniçerilerin desteği ile tahta geçen ilk padişahtır.
2. Otoriter bir padişah olduğu için “Yavıız” lakabı verilmiştir.
3. Saltanatının ilk iki yılında kardeşlerini saltanatlık iddiasında bulundukları için ortadan kaldırttı.
►AMACI: Bütün İslam ve Türk topluluklarını Osmanlı Devleti bünyesinde toplayarak büyük bir Türk-İslam İmparatorluğu oluştur-
maktır. Mısır’da bulunduğu sırada Çin ve Hindistan’ın haritalarını yaptırmış, Türkistan’a özel ilgi göstermiştir.
İRAN SEFERİ VE ÇALDIRAN SAVAŞI (1514)
NEDENLERİ:
a) Şah İsmail’in Anadolu’da şiilik propagandası yapması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’yu ele geçirmek istemesi.
b) Selim’in bu karışıklıkları önlemek, bütünlüğü sağlamak ve doğu ticaret yollarını ele geçirmek istemesi.
SONUÇLARI:
a) Şah İsmail büyük bir yenilgiye uğradı. Savaşın sonucunu top ve tüfek gibi ateşli silahlar belirledi.
b) Yavuz Safevilerin başkenti Tebriz’e girmiş, Doğu Anadolu Osmanlı denetimine geçmiştir.
c) Şah İsmail kaçarak kurtulduğu için Safa-vi Devleti’nin siyasi varlığı sona ermemiş, şii propagandası sona ermekle beraber sorun çö-zümlenememiştir.
d) 1515’de Dulkadiroğulları Beyliğine son vermiştir. Bütün Doğu ve Güneydoğu Anadolu Osmanlı egemenliği altına girmiştir.
NOT: Anadolu Türk Birliği kesin olarak sağlanmış, ipek yolu denetimi Osmanlılara geçmiştir.
MISIR SEFERİ (1517)
NEDENLERİ:
a) Memlüklülerin Çaldıran Savaşı’ndan sonra Osmanlılara karşı Safavilerle ittifak (bağlaşma) yapması.
b) Dulkadiroğulları Beyliğinin Turnadağ Savaşı (1515) sonucu ortadan kaldırılması.
c) Memluk Sultanı Kansu Gavri’nin Dulka-dir toprakları üzerinde hutbenin kendisi adına okutulmasını istemesi.
d) Baharat yolunun kontrol altına alınmak istenmesi.
SONUÇLARI:
a) Mercidabık Savaşı’nda (1516) Memlûk Sultanı yenildi. Bütün Suriye ve Filistin toprakları Osmanlı topraklarına katıldı. Memlûk Sultanı Kansu Gavri kaçarken öldü.
b) Memlûk tahtına çıkan Tomanbay’m Osmanlı egemenliğini tanımaması üzerine Rida-niye (1517) savaşı yapıldı. Kahire alındı.
c) Mısır Osmanlı topraklarına katıldı. Memlûk devleti yıkıldı.
d) Mekke ve Medine Osmanlı koruyuculuğu altına girdi.e) Halifelik Türklere geçti. Mısır’daki son Abbasi Halifesi III. Mütevekkil ve kutsal emanetler İstanbul’a gönderildi. Yavuz bir törenle halifeliği devraldı.
►İlk kez halife ünvanını alan Osmanlı Padişahı Selim’dir. Böylece Osmanlı padişahlarının siyasi otoritelerini güçlendirmiştir. Devlet yönetimi “teokratik” bir özelliğe ulaşmıştır.
f) Baharat yolu Türklerin eline geçti.
g) Venediklilerin Kıbrıs için Memlüklülere verdiği vergi Osmanlı Devleti’ne geçti. Osmanlı Devleti’nin Doğu Akdeniz’deki egemenliği güçlenmiştir.
h) Memlûk hazinesi Osmanlılara geçti. Hazine buradan gelen gelirlerle zenginleşti.
NOT: Anadolu’da ilk Celali ayaklanması çıktı. Bozoklu Celal adında bir Türkmen’in etrafında halk ayaklandı. İsyan bastırıldı.
Duraklama döneminde de bu tür ayaklanmalar olacak bundan dolayı “Celali ayaklanmaları” olarak anılacaklar.
İran ve Mısır seferleri sonucunda, İstanbul’a getirilen sanatçı, bilim adamları ve yöneticilerin etkisiyle İran ve Arap etkileri yönetimde artmıştır.
Cezayir’de üslenmiş olan Hızır Reis ve arkadaşları gönderdikleri bir mektupla Osmanlı Devleti’ne bağlılıklarını bildirdiler.
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520-1566)
Selim’in ölümünden sonra yerine tek oğlu I. Süleyman geçti. Kırkaltı yıl süren saltanatı süresince, 1. Süleyman olayların akışında etkin bir rol oynamış Osmanlı Devleti’ni XVI. yüzyılın en büyük imparatorluklarından biri haline getirmiştir. Batı politikasına ağırlık verdi. Almanya’nın tüm Avrupa’yı hegemonyasına almasını önledi. Katolik Kilesisi’nin Protestanları yok edememesinde önemli katkısı oldu.
Fatih’ten sonra geniş ölçüde kanunlaştırma hareketleri Kanuni zamanında görülür. Osmanlı Devleti, devlet örgütü ve kurumları açısından klasik bir düzeye ulaştı. Osmanlı sanatı Mimar Sinan ile birlikte doruğa çıktı.
İÇ İSYANLAR:
a) Canberdi Gazali İsyanı: Memlûk komutanlarından olan Canberdi Gazali, Yavuz tarafından Şam Valiliği’ne tayin edilmişti. Yavuz’un ölümüyle Memlûk Devleti’ni yeniden kurmak için isyan etti. İsyanı bastırıldı. (1521)
b) Ahmet Paşa İsyanı: Kanuni babasının Sadrazamı Piri Mehmet Paşa’yı emekliye ayırdı. Yerine İbrahim Paşa’yı getirdi. Oysa ki Sadrazamlık sırası II. Vezir Ahmet Paşa’nındı. Ahmet Paşa Mısır valiliğine atandı. Küsen Ahmet Paşa Mısır’da isyan etti. Yeniçeriler tarafından isyan bastırıldı. (1524)
NOT: Bu iki isyan Mısır’da Memlûk Devleti’ni yeniden kurmak için yapılmıştır.
Bu ayaklanmalardan sonra alman önlem daha sonraki dönemlerde de geçerli olacak. Fethedilen yerlerdeki yerli yöneticilerin imparatorluğun diğer kesimlerinde görevlendirilmesi uygulaması başlatıldı.
c) Baba Zünnun İsyanı: Vergi meselesi yüzünden etrafına Türkmenleri toplayan Yozgat’ta isyan etti. (1526) İsyan kısa sürede bastırıldı.
d) Kalender Çelebi İsyanı: Şii mezhebini yazmak için Anadolu’da isyan etti. (1527) İsyanı bastırıldı.
BATIDA GELİŞMELER:
1. Kanuni ilk seferini Macaristan’a yaptı. Bu sefer Belgrat kalesinin alınmasıyla sonuçlandı. (1521)
►Belgrad bundan sonra Avrupa’ya yapılan seferlerde üst olarak kullanıldı.
MOHAÇ MEYDAN SAVAŞI (1526)
Alman İmparatoru Şarlken, bütün Avrupa’yı kendi yönetiminde birleştirmek istiyordu. Buna karşı çıkan Fransa Kralı I. Fransuva ile yapılan Pavya (Pavia) Savaşında Fransuva esir düştü. I. Fransuva Kanuni’den yardım istedi.
►Şarlken’in başında bulunduğu imparatorluğa Kutsal Roma Germen İmparatorluğu denir. Roma mimarisi üzerinde kilise ve Germen işbirliği ile 1263’te kurulmuştur.
Yukarıda belirtilen nedenlerden sonra Kanuni Orta Avrupa üzerine sefere çıktı. Kanuni, Mohaç’ta Macar ordusunu yepyeni bir taktikle iki saat içinde yok etti. (1526) Budapeşte Türklerin eline geçti. Macaristan üzerinde Osmanlı egemenliği başladı. Bağlı bir krallık haline geldi. Yanoş Macaristan’ın başına getirildi. Fransuva esaretten kurtarıldı.
3. Avusturya Arşidükü Ferdinand, Osmanlıların Macaristan’a yerlemesini tehlikeli gördüğünden yeni Macar Kralı Yanoş’a karşı harekete geçti.
Kanuni, yeniden sefere çıkarak Viyana’yı kuşattı. (1529) Kuşatma, hazırlıksız gidilmesi, kışın başlaması ve şehrin iyi korunması nedeniyle başarısız oldu.
►Yukarı Macaristan ve Avusturya’ya yapılan akınlarla pek çok ganimet elde edildi.
4. Avusturya Arşidükü Ferdinand, Kanu-ni’ye elçi göndererek Macaristan’ın kendisine
verilmesini istedi. Arkasından da Budin’i kuşattı. Kanuni, 1532’de Alman seferini yaparak Şarlken’i bir savaşa zorlamak istedi. Ancak Şarlken Kanuni’nin karşısına çıkmadı. Budin geri alındı. Ferdinand’m barış istemesi üzerine 1533’te Sadrazam İbrahim Paşa’nm hazırladığı antlaşma İstanbul’da imzalandı.
Buna göre;
►Macaristan Osmanlı Devleti’nin denetiminde kaldı.
►Ferdinand, Kanuni’nin üstünlüğünü kabul etti.
►Avusturya Arşidükü, Osmanlı Sadrazamına denk sayılacak,
►Avusturya Osmanlılar’a vergi verecekti.
5. Macar Kralı Yanoş’un ölümü üzerine Si-gismund yerine geçti. Ferdinand yeni kralı ta-nımıyarak, Macar tırtını ele geçirmek istedi. Böylece aralarındaki anlaşma bozuldu. Kanuni, Macaristan’a yeni bir sefer yaptı.
Macaristan üçe ayrıldı;
a) Büyük bir kısmı “Budin Eyaleti” adı altında Osmanlı Devletine bağlandı. Süleyman Paşa Beylerbeyi olarak atandı. (1541)
b) Bir kısmı Yanoş’un oğluna Erdel Beyliği olarak bırakıldı. (Osmanlı Devleti’ne bağlı)
c) Kuzey Macaristan ise Avusturya’ya bırakıldı. ■
6. Erdel sorunu yüzünden ilişkiler yeniden bozuldu. Kanuni 1566’da Zigetvar seferi yapıldı. Bu sefer sırasında Kanuni öldü. Ölümünün ardından Zigetvar kalesi ele geçirildi.
OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİ
1535 KAPİTÜLASYONLARI:
a) Kanuni, Avrupa Hıristiyan birliğini parçalamak için Fransa’yı kendi yanma çekmek istedi. Alman İmparatoru Şarlken’e karşı Fransa’ya yardım etti.
b) Sönmeye başlayan Akdeniz ticaretini canlandırmak, yabancı tüccarlara ayrıcalıklar tanıyarak onları Doğu Akdeniz’e çekmek için Fransa’ya verilmiştir.
Bu imtiyazlara Avrupa tarihinde kapitülasyon, bizim tarilimizde ise imtiyazat-ı Mahsusa ya da Uhut-u Atika denir.
Bu ayrıcalıklarla Fransa’ya;
a) Ülkenin bütün limanlarını kullanma hakkı verildi.
b) Başka devletlerin gemileri sadece Fransız bayrağı altında, Osmanlılarla ticaret yapabileceklerdi.
c) Fransız tacirleri diğer yabancı tacirlere oranla daha az gümrük vergisi vereceklerdi.
d) Fransızlara Kudüs’teki kutsal hıristiyan yerlerinin koruyuculuğu veriliyordu.
e) Fransız uyruklu kimselerin bazı sorunla-
rının çözümünde, konsoloslarına yetki tanınıyordu.
►Kapitülasyonlar Fransız tüccarlarına;
1. Gümrük indirimleri, 2. Vergi ayrıcalıkları, 3. Hukuksal güvenceler, 4. Serbest ticaret hakkı, 5. Dinsel ayrıcalıklar tanımıştır.
►Osmanlı Devleti zayıflayıp, Avrupa zenginleştikten sonra Osmanlı sanayisinin gelişmesini kapitülasyonlar engellemiş Avrupa’nın yarı sömürgesi olmasına neden olmuştur.
►I. Mahmut döneminde Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale gelir. (1740)
►24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşmasıyla kapitülasyonlar kaldırılmıştır.
DOĞUDA GELİŞMELER:
►Kanuni, tahta çıktığı zaman İran ile olan ticaret yasağını kaldırmıştır.
İRAN SEFERİNİN NEDENLERİ:
a) Osmanlı-İran Savaşlarının Yavuz Sultan Selim döneminde kesin sonuca ulaşmaması.
b) Şah İsmail’in ölümünden sonra yerine geçen oğlu Şah Tahmasb’m babasının politikasını aynen sürdürmesi.
c) İran’ın, Alman İmparatoru Şarlken ve Avusturya Arşidükü Ferdinand’a Osmanlılara karşı bağlaşma teklifinde bulunması
d) Safavi toprakları üzerinden yapılan Uzakdoğu-Avrupa ticaretinin aksaması
e) Sınırdaki bazı beyler ve emirlerin Osmanlılar ve Safavilere sığınmaları.
SONUÇLAR:
I. İran Seferi (Irakeyn) 1534: Tebriz ve Bağdat alındı. İpek ticaret yolu kontrol altına, Basra Körfezi denetim altına alındı.
II. İran Seferi 1447: Van ve Tebriz geri alınmıştır.
III. İran Seferi 1553: Nahçivan, Revan Karabağ alındı. Şah’m barış istemesi üzerine 1555’de İran’la Amasya Antlaşması yapıldı.
►İran’la yapılmış olan ilk resmi antlaşmadır. Tebriz, Doğu Anadolu, Bağdat Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.
DENİZLERDE GELİŞMELER:
1. 1522’de Akdeniz’in önemli bir stratejik noktası olan Rodos alındı. Rodos şövalyeleri adadan ayrıldılar. Bir süre sonra Malta Ada-sı’na yerleştiler.
Anadolu kıyılarına saldırılar önlendi.
►Rodos Adası Fatih tarafından kuşatılmış, alınamamıştır.
2. Barbaros Hayrettin Paşa’nın Osmanlı himayesine girmesiyle Cezayir Osmanlı Devle-ti’ne katıldı.
3. 1537’de Korfu kuşatmasından sonra Barbaros, Venedik’in elinde bulunan adaların çoğunu aldı.
4. Akdeniz’de Osmanlılara karşı Papalık Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz’in katıldığı bir haçlı donanması oluşturuldu. Bu deniz gücü, Andrea Dorya komutasına verildi. Bu donanmayı Barbaros Preveze açıklarında yenilgiye uğrattı. 27 Eylül 1538.
Akdeniz bir Türk gölü haline geldi. Venedik, Türklere savaş tazminatı verdi.
►Salih Reis, Şeydi Ali Reis, Turgut Reis, Murat Reis bu savaşa katılmışlardır.
►27 Eylül günümüzde “Türk Denizcilik Günü” olarak kutlanır.
5. 1543’de Fransa’ya yardım yapıldı. Nis alındı.
6. Malta şövalyelerinin elinde bulunan Trablusgarp Turgut Reis tarafından alındı. Turgut Reis buraya Beylerbeyi olarak atandı. 1553’te Korsika adasını aldı.
7. Kaptan-ı Derya Piyale Paşa ve Turgut. Reis Cerbe adasındaki deniz savaşında İspanyolları büyük bir yenilgiye uğrattılar. Cerbe Adasını fethettiler.
►Akdeniz’de yapılan ikinci büyük savaştır. Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika’daki hakimiyet sağlandı.
8. Malta Adası’nın kuşatılması (1565) başarısız oldu. Turgut Reis şehit oldu.
HİNT SEFERLERİ:
NEDENLERİ:
a) Portekiz’in Hint Okyanusu’da etkin olması. Portekizlilerin Müslüman devlet ve tüccarlara baskı yapması.
b) Portekizlilerin Hürmüz Boğazı’nı ve Kı-zıldeniz’i kapatarak Arabistan’ kıyılarına baskı yapmaları.
c) Portekiz’in baharat ticaretini Ümit Burnu yoluna çevirmesi, Akdeniz ticari öneminin azalmasına neden olmuştur. Hindistan’a dört sefer yapılmıştır.
I. Hint Seferi: Mısır valisi Hadım Süleyman Paşa tarafından yapıldı.
II. Hint Seferi: Piri Reis yapmıştır.
III. Hint Seferi: Murat Reis yapmıştır.
IV. Hint Seferi: Şeydi Ali Reis yapmıştır.
SONUÇLARI:
a) Yemen ve Aden alınmıştır.
b) Basra Körfezi ve Kızıldeniz’de Türk hakimiyeti sağlanmıştır.
c) Türk gemilerinin Hint Okyanusu’nun fırtınalı sularına dayanıklı olmadığı anlaşılmıştır.
►Bu savaşlarda temel amaç toprak alma olmadığından esaslı bir sonucun almamamasma neden olmuştur. Ekonomik ve siyasal amaç güdülmemiştir.
SOKULLU DÖNEMİ (1564-1579)
Kanuni, II. Selim ve III. Murat olmak üzere üç padişah döneminde sadrazamlık yapmıştır.
II. Selim Dönemi’nde;
1. Sakız Adası Cenevizlilerden almdı. 1568
►Sakız’dan elde edilen gelirle Kapıkulu ocaklarının cülus bahşişi verilmiştir. Piyale Paşa vezirliğe atanmıştır.
2. Endonezya seferi yapıldı. (1569)
3. Yemen’deki isyan bastırılmıştır. (1570)
4. Kıbrıs fethedildi. 1571. Adaya Türkler yerleştirildi.
5. İnebahtı Deniz Savaşı 1571. Osmanlı Donanması büyük bir yenilgiye uğramıştır.
6. Tunus İspanyollardan alındı. (1574)
7. Astırhan Seferi.
Asıl amacı: Don-Volga kanalının açılmak istenidir. Karadeniz ile Hazar Denizi birbirine bağlanacaktı. Böylece:
►Rusların güneye doğru inmelerinin önlenmesi için Osmanlı donanması rahatlıkla Hazar’ın doğu kıyılarına kadar kontrol hattı oluşturacaktı.
►İran kuzeyden de çevrildiği için tehlikeli olmaktan çıkacaktı.
►Osmanlılar Asya içlerine kadar hakim olabileceklerdi. Türklere yardım edilecekti.
8. Süveyş Kanalı projesi.
III. MURAT DÖNEMİNDE:
1. Lehistan Osmanlı himayesine alınndı.
2. Fas Sultanlığı Osmanlı himayesine alındı.
3. İngiltere’ye imtiyazlar verildi. Serbest ticaret hakkı tanındı.
►Sokullu döneminde kapitülasyonlar yaygınlaştırılmıştır. Bunlar;
a) 1568’de Avusturya’ya bazı ayrıcalıklar tanındı.
b) Fransızlara verilen 1535 kapitülasyonları genişletildi.
c) 1578’de İngilizlere kapitülasyonlar için gerekli izin verildi.
►Kanal Projeleri.
a) Don-Volga.
b) Süveyş Kanalı: Baharat yolunu yeniden canlandırmak.
c) Sakarya Nehri-Sapanca Gölü-Marmara Denizi.
►Sokullu seferlere çıkmaması, yakınlarını önemli görevlere getirmesinden dolayı eleştirilmiştir. Suikast sonucu öldürülmüştür.
