6. sınıflar için şiir bilgisi konusunun örneklerle açıklaması, anlatımı. Şiir bilgisi, şiir türleri örnekler açıklaması, anlatımı
ŞİİR BİLGİSİ
Duygu ve düşüncelerin düz yazıdan farklı olarak ahenkli ve ölçülü bir şekilde anlatılmasına “şiir” denir.
1. Ölçü (Vezin)
Edebiyatımızda iki türlü ölçü vardır:
Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü. Hece ölçüsünde dizedeki heceler sayılır. Hece ölçüsünde şiirin bütün dizelerinin hece sayısı aynı olmak zorundadır.
2. Uyak (Kafiye)
Dize sonlarındaki ses benzerliğine “uyak” denir. Uyak dize sonundaki sözcüğün kökünde aranır.
Redif: Dize sonlarındaki yazılış ve görevleri aynı olan ek ve sözcüklere redif denir.
Uyak Türleri
Yarım Uyak: Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine denir.
……dizildi – z : Yarım uyak
……yazıldı – ildi: Redif
Tam Uyak: İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür.
……karanlık – ık : Tam uyak
……artık
Zengin Uyak: Üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür.
……sazı -azı : Zengin uyak
……bazı
Cinaslı Uyak: Anlamları ayrı, yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarıyla oluşan kafiye türüne denir.
……vakit çok geç
……nasıl geçersen geç
Tunç Uyak: Birbiri ile uyaklı sözcüklerden biri, diğerinin içinde aynen yer alıyorsa tunç kafiye oluşur.
Tara da zülfünü gerdana bırâk
Görüşmek isterim yollarım ırak
3. Uyak Düzenleri
Şiir biçim, söyleyiş olarak her bakımdan bir ölçüye sahiptir. Şiiri oluşturan dizeler uyaklarına göre gruplara ayrılırlar.
* Düz uyak
* Çapraz uyak
* Sarmal uyak
* Mani tipi uyak
Düz Uyak: Birbirini takip eden mısraların kendi aralarında uyaklı olmasına düz uyak denir.
Arı sordu şen kelebek.
Neden böyle süslenerek
Çiçeklere seslenerek
Uçuyorsun benek benek
Çapraz Uyak: Birinci dize ile üçüncü dizenin; ikinci dize ile dördüncü dizenin kendi arasında uyaklı olmasına çapraz uyak düzeni denir.
Hayran olarak bakarsınız da
Hülyanızı fetheder bu hali
Beş yüz sene sonra karşınızda
İstanbul fethinin hayali
Sarmal Uyak: Birinci dize ile dördüncü dizenin; ikinci dize ile üçüncü dizenin kendi arasında uyaklı olmasına sarmal uyak denir.
O gün bu gün size özendim
Her yerde; hava, toprak, deniz.
Bir serüvendi; gökteyseniz
Çıktım, yok, yerdeyseniz indim.
Mani Tipi Uyak: a a b a şeklinde sıralanır.
Sarı kavunu dildim
Çamura düştü sildim
Yarim gurbete gitti
Şimdi kıymetini bildim.
ŞİİR TÜRLERİ
LİRİK ŞİİR Duygu ve düşüncelerin coşkulu bir şekilde anlatıldığı şiire lirik şiir denir. Örnek:
Ne zaman seni düşünsem
Bir ceylan su içmeye iner
Çayırları büyürken görürüm
Her akşam seninle
Yeşil bir zeytin tanesi
Bir parça mavi deniz
Alır beni
Seni düşündükçe
Gül dikiyorum elimin değdiği yere
Atlara su veriyorum
Daha bir seviyorum dağları
İlhan BERK
EPİK ŞİİR: Yiğitlik, kahramanlık ve yurt sevgisi gibi temaları işleyen şiire epik şiir denir.
Örnek;
Yaşamaz ölümü göze almayan
Zafer, göz yummadan koşana gider
Bayrağına kanının alı çalmayan
Gözyaşı boşana boşana gider
Kazanmak istersen sen de zaferi
Gürleyen sesinde doldur gökleri
Zafer dedikleri kahraman peri
Susandan kaçar da koşana gider
Bu yolda herkes bilir, ey delikanlı
Diriler şerefle ölüler şanlı
Yurt için dövüşen başı dumanlı
Her zaman bu şandan o şana gider
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
PASTORAL ŞİİR: Çoban ve kır yaşamını, doğa güzelliklerini anlatan şiirlere pastoral şiir denir.
Örnek:
Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum
Bu dağların en eski âşinasıdır soyum,
Bekçileri gibiyiz ebenced buraların
Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların
Kemalettin KAMU
DİDAKTİK ŞİİR: Belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlâki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü zayıf şiir türüne didaktik şiir denir.
Örnek:
Güzel dil Türkçe bize
Başka dil gece bize
İstanbul konuşması
En saf, en ince bize
Yeni sözler gerekse
Bunda da uy herkese
Halkın söz yaratmada
Yollarını benimse
Ziya gökalp
SATİRİK ŞİİR: Bir kişi, toplum, olay ya da durumun iğneleyici ifadelerle eleştirildiği şiir türüne satirik şiir denir.
Örnek:
Bir vakte erdi ki bizim günümüz
Yiğit belli değil, mert belli değil
Herkes yarasına derman arıyor
Deva belli değil, dert belli değil
Ruhsati
Şiirde İçerik
Tema: Şiirde ele alınan, üstünde durulan, hakkında söz söylenen olay, durum, duygudur. Şiirin konusudur.
Ana Duygu: Şiirde vurgulanan, duyumsatılmak istenen duygudur. Şiir bu duygunun iletilmesi için yazılır.
Bir şiirde tema ve ana duygu aynı sözcüklerle ifade edilebilir. Örneğin “Sıla Özlemi” bir şiirde hem tema hem ana duygu olabilir.
BENZETME: Aralarında türlü yönlerden benzerlik ilgisi bulunan iki kavramdan birini diğerine benzetme sanatıdır:
• “Otomobil yanımızdan jet gibi geçti.” cümlesinde otomobil, hız yönünden jete benzetilmiştir.
KİŞİLEŞTİRME: İnsan olmayan varlıkların, kavramların insan gibi davrandırılması, konuşturulma-sıdır:
• “O günden beri ağaçların boynu büküktü.” cümlesinde “ağaçlar”; “Kaşların : ‘Nerde kaldın?’ diyordu.” cümlesinde “kaşlar” kişileştirilmiştir.
ABARTMA: Anlatıma güç katmak için sözü olağanın dışında söyleme sanatıdır:
• “Bir ah çeksem şu karşıki dağlar yıkılır.” dizesinde abartma vardır.
