Osmanlı El Sanatları ve gelişimi ile ilgili bilgiler. Osmanlılarda hattatlık, minyatür, resim, tezhip, çinicilik gibi el sanatları hakkında bilgiler.
Hattatlık ve El Yazmaları
Güzel yazı yazma sanatı olan Hattatlık Osmanlılarda oldukça gelişmişti. Levhalarda sülüs, dinî kitaplarda nesih denilen süslü yazı türü kullanılıyordu.
Resmî belgeler, diplomalar, fermanlar, malî kayıtlar, el yazısı ile ve özgün biçimlerde hazırlanıyordu.
Hat sanatıyla yazılmış levhalar evleri ve iş yerlerini süsler, resmin yerini tutardı. İslamiyette resmin yasak olması, hat sanatının çok gelişmesine yol açmıştır.
Osmanlılarda hattatlık çok geçerli bir meslekti. Binlerce kişi hattatlık yapıyordu.
El yazmaları içinde en çok Kur’an yazılmıştır. XVI. Yüzyılın ünlü hat sanatçısı Amasyalı Şeyh Hamdullah Bayezid Camii’nin mihrap ve kubbelerindeki yazıları yazmıştır.
Bu devrin ünlü hattatlarından biri de Afyonlu Ahmettir. Süleymaniye kubbesindeki yazıları yazmıştır.
XVII. Yüzyılda Hafız Osman’la Türk yazı uslûbu yeni bir yükseliş göstermiştir.
XVIII. Yüzyılın ünlü hattatları Mustafa Rakım Efendi, Mehmet Esat Yesavî; XIX. Yüzyılda Kazasker Mustafa izzet Efendi’dir.
El yazmaları ortak bir çalışma ürünü olarak ortaya çıkardı :
Hattat yazar, nakkaş süsler, musavvir portre yapar, mücellit ise tek sayfaları kitap haline getirir, ciltlerdi.
Minyatür ve Resim
Osmanlılar, resim yerine daha soyut olan minyatür sanatını tercih etmişlerdir.
• Minyatür sanatı Uygur Türkleriyle başlamış, Selçuklularda devam etmiş, Osmanlılarda en güzel örneklerini vermiştir.
• Osmanlılarda nakkaşlar hem kağıt hem de duvar, tahta, taş vb. üzerine süslemeler yaparlar; ayrıca minyatür işiyle uğraşırlardı.
• İtalya’da bir süre resim ustalarının yanında çalışan Sinan Bey, dönüşte çeşitli resimler yapmıştır. Fatih’in, gül koklayan resmi de Sinan Bey’e aittir.
XVI. Yüzyılın ünlü minyatürcüleri arasında Nigarî, Nakkaş Osman sayılabilir. Nakkaş Osman Hünemame adlı eserle III. Mehmet’in Sürname adlı eserine minyatürler yapmıştır. Matrakçı Nasuh’un yaptığı tasvirler, resim değerinin yanı sıra belge niteliği taşır. Bu sanatçı yaptığı tasvirlerde Osmanlı resminde bir çığır açmıştır.
XVII. Yüzyılda Naksî ve Nakkaş Hasan Paşa; XVIII. Yüzyılda Levnî ünlü nakkaşlar olarak dikkati çekerler.
XIX. yüzyılda resim sanatı gelişmeye başladı.
Tanzimat döneminde padişahların yağlıboya resimleri yapıldı. II. Mahmut, resimlerini devlet dairelerine astırdı.
Bu dönemin ünlü ressamları arasında Şeker Ahmet Paşa, Osman Nuri Bey, Osman Hamdi Bey, Hüseyin Zekâi Paşa ve Ali Rıza Bey sayılabilir.
XIX. Yüzyılda Sanayii Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Okulu) açıldı. Bu okulda resim çalışmalarına önem verildi.
Ciltçilik ve Tezhip Sanatı
Osmanlılarda kitap ciltleri deriden yapılır. Bu iş için koyun, ceylan ya da keçi derisi kullanılırdı. El yazması kitaplar ciltlenirken tezhip (feüsleme) ve ebru sanatının da önemli katkıları olurdu.
Topkapı, İslâm Eserleri ve Ayasofya müzelerinde ciltçilik sanatının şaheserleri olan çok sayıda kitap mevcuttur. Tezhip, lüks el yazması kitaplarının altınla yaldızlanması sanatıdır. Bu işi yapanlara müzehhip denirdi
Çinicilik
Porselen tekniği Osmanlılara Çin’den geldiği için bu sanata çinicilik denilmiştir. Çininin bir adı da sırçaydı.
Mimari eserler çinilerle süslenirdi.
XVI. Yüzyıl, Osmanlı çini sanatının en olgun dönemidir. Kütahya ve İznik çiniciliğin merkezleri haline gelmiştir.
Topkapı Sarayı, Çinili Köşk, Rüstem Paşa Camiî, Sokullu Mehmet Paşa Camiî, Selimiye Camiî (Edirne) çini sanatının en güzel örneklerinin uygulandığı yerlerdir.
XVII. Yüzyıldaki başlıca örnekler Sultan Ahmet Camî ile Bağdat ve Revan Köşkleridir.
Çinilerde en çok bitki desenleri, yıldız motifleri, geometrik süslemeler ve hayvan figürleri süs unsuru olarak kullanılmıştır.
Cam Sanatı ve Süsleme
Osmanlılarda cam süsleme sanatı gelişmişti. Camilerin pencerelerinde, ahşap konaklarda cam süsleme sanatının güzel örnekleri uygulanmıştır.
Maden Sanatı ve Süsleme
Osmanlılarda çelik kılıçlar, zırh ve miğferler madencilik sanatının ustaca uygulandığı malzemelerdi. Ayrıca at koşum takımları (özellikle dizginler) oymalı gümüş levhalar ve altın yaldızlı tunç levhalarla süsleniyordu.
Osmanlı miğferleri Macaristan ve Polonya’da örnek alınmıştır.
Ayna, şamdanlık, leğen, ibrik, kapı tokmakları, bahçe parmaklıkları vb. madenî eşyalar ince bir zevkle şekillendirilmiş ve süslenmiştir.
Dokumacılık
Osmanlılarda dokumacılık gelişmişti.
Bursa’nın ipek dokumaları, Ankara Denizli, Şam ve Halep’in dokumaları çok ünlüydü. ‘
• XVI. Yüzyılda Uşak ve Bergama
• XIX. Yüzyılda Hereke, Gördes, Lâdik, Isparta, Kayseri halıları ün kazanmıştır.
Ahşap Sanatı
Anadolu Selçukluları’nda ahşap sanatı gelişme göstermişti. Osmanlılarda bu sanat mükemmel bir düzeye ulaştı.
Sehpa, yazı takımı, rahle, çekmece, kapı gibi gündelik eşyalar ahşaptan yapılırdı. Kimi ahşap eşyalar, oymalarla ve sedef kakmalarla süslenirdi.
Osmanlı hükümdarlarının firuze, zümrüt, yakut taşlarla süslü olan sedef ve boya kakmalı tahtları ahşap sanatının şaheserleri arasındadır.
