Yapı (biçim) bakımından sıfatlar hakkında bilgiler. Yapı bakımından sıfatlar kaça ayrılır ve ayrıldıkları bu kısımlar hakkında bilgiler
Türkçe’de sıfat görevi yapan sözcükler yalın, yapım ekleriyle türemiş ya da bileşmiş, genellikle iki sözcükten oluşan birliklerdir. Yani biçim (yapı) bakımından sıfatlar:
1. Yalın (Basit)
2. Türemiş
3. Bileşik
olmak üzere 3 ayrı sınıfa ayrılırlar. Sıfatlar, öteki dil bilgisi yapıtlarında da bu biçimde ayrılmışlardır.
Yalın (Basit) Sıfatlar
Bu sıfatlar, yapım eki almayan ya da bileşik olmayan sözcüklerdir: düz yol, dar giysi, bu kadın, iyi yiyecek, bir yapıt, az para, çok iş gibi örneklerdeki sıfatlar yalındır.
Türemiş Sıfatlar
Türemiş sıfatlar, yapım ekleriyle kurulmuş sözcüklerdir. Bu sözcükler ad ve eylem kök ya da gövdelerine yapım ekleri getirilerek kurulur ve örnekleri Türkçede pek çoktur: uzunluk birimi, uykucu çocuk, sarılı kumaş, yakasız gömlek, kısacık yol, yatacak yer, büyücek halı, kısaca söz, birinci genç, akarsu, ikiz kardeş, çocuksu yüz, kızılımsı renk, mavimtırak örtü, bilen kişi, tanıdık insan, kocaman elma, sarışın öğrenci, yanık çörek, dönek insan, ulusal bayram gibi.
Türemiş sıfatlar içine -an, -ar, -dik, -mış, -acak gibi eklerle oluşan ve ortaç adını verdiğimiz sözcükler ayrı bir yer tutarlar. Eylemsilerin ortaç adını alan bu bölüğü, sıfat gibi kullanılır ve onların tüm özelliklerini gösterir. Yanlarında ad olmadığı zaman da ad gibi kullanılırlar.
Ortaçlar aynı zamanda çeşitli lehçeleriyle birlikte dilimizde, çok yaygın olan bir anlatım biçimini, Türkçeyi güçlü ve kısa yoldan, kolay anlatıma ulaştıran bir anlatım düzeninin varlığını gösterirler, söz dizimi açısından da önem taşırlar.
“…ve bütün memleket, bütün dünya, O’na tutulan alkış sesleriyle çm çm çınlamakta…”
“Güneşi çekilen ufuk, şimdi lambası kısık bir abajur gibi…”
“Geçen akşam, yine aynı şekilde oturmuştuk.”
“Önüne çardak eklenmiş küçük kahve.”
“Parmağı sert bir işaretle sararmış parmaklıkları gösterdi.”
“İşte, bu çok tecrübeli, güler yüzlü, gür sakallı…”
“Önümüz birdenbire açıldı, yavaşça doyulmaz manzaralar iki yanımızdan akıyordu.”
“İçimde anlatılmaz bir sıkıntı vardı…”
“Gelecek kış yenisine sağlık diyerek pardösümü koluma aldım.”
“Ama ne çare ki, Çek milletinde buna “yürü!” emrini verecek kimseler kalmamıştı.”
“Benim bu beklenmedik sualim üzerine bir hayli şaşırdı.”
Bileşik Sıfatlar
Bileşik sıfatlar, bileşik sözcüklerin sıfat görevi yapanlarıdır. İki sözcüğün birleşmesinden ortaya çıkan bileşik sözcüklerin71 bir bölüğü doğrudan doğruya, bir bölüğü de sıfat yapan ekleri alarak sıfat olurlar. Bileşik sözcükler genel olarak ad gibi kullanılır. Bu, ad olan bileşik sözcükler çoğu yapım ekleriyle sıfatlaşır ve sıfatların tüm görevlerini yüklenerek tamlayan olurlar. Örneğin “karabiber” bileşik bir addır ve “karabiber kutusu” dediğimiz zaman, bir ad tamlamasının yine ad olan tamlayanıdır. Ama “karabiberli yemek” tamlamasında -li ekiyle sıfatlaşmış ve bir sıfat tamlaması oluşturmuştur.
Bileşik sözcüklerin bir bölüğü de doğrudan bir adın sıfatı olur. Örneğin ağırbaşlı kız, zeytinyağlı yemek, yurtsever bir kişi gibi.
