Zeka nedir, nasıl ölçülür? Zekanın özellikleri, zeka çeşitleri, zeka testleri nelerdir? Zeka ile ilgili bilgi.
Kaynak: pixabay.com
ZEKA NEDİR?
İnsanlara mahsus psikolojik bir kabiliyete zeka denir. Gerçi bazı hayvanlarda zeka varsa da, insan zekası ile hayvan zekası birbirinden çok farklıdır. Hayvanların zeka ila izah edilecek pek çok davranışları vardır ki, bunlar birer içgüdü niteliğini aşmaz. Buna karşılık insan zekası, her alanda pek büyük bir yaratıcılık gösterir.
Psikolojik hayatimizin birçok oluşlarını bilimsel bir kesinlikle ve aşağı yukarı bir laboratuvar incelemesi şeklinde açıklayıp tanımını yapmış olan psikoloji bilginleri, «zeka» konusunda henüz tam ve ortak bir sonuca varmış değillerdir. Bazı bilginler zekayı “Sebep ile sonuç arasındaki ilgileri bulma, benzeyişleri ve ayrılışları sezme kabiliyeti” olarak tarif eder. Buna göre zekanın en belirli niteliği hüküm ve yargıdır. Böyle bir zeka, hayvanlar üstüdür ve yalnız insana mahsustur. Diğer bazı bilginler ise zekayı «Kavrama, hatırda tutabilme, hatırlayabilme, hayal gücü, dikkat ve muhakeme yeteneklerinin birleşmesinden meydana gelmiş bir şey» olarak kabul ederler. Bu bir seviyedir ve insandan insana, yaştan yaşa değişmektedir.
Zeka, hislerden ve heyecanlardan ayrı ve bunlardan kuvvetli bir güçtür. Tamamen zihni hayata dayanır. Tanınmış psikolog Claparéde; zekayı “yeni oluşlara en kolay ve çabuk uyabilme kabiliyeti” olarak tarif eder. William Stern, bu görüşü biraz daha geliştirmiştir. Ona göre zeka hayatın yeni görevleri ve gerektirdiği yeni şeylere insanın kendisini kolaylıkla uydurabilmesidir.
Kaynak: pixabay.com
Psikoloji .bilginleri zekayı çeşitlere ayırmışlardır. Buna göre başlıca zeka çeşitleri şunlardır:
- Pratik Zeka. — Bu tip zekaya sahip olanlar, yaşayışla ilgili işlerde çabucak kolaylık sağlarlar. Bu tip zekalılar, öğrenmeye ve uzmanlaşmaya önem duymaz, ilgi göstermezler. Bunlara, genellikle, hayat adamları denir.
- Teorik Zeka. — Teorik zekaya sahip olanlar bilginler ve düşünürlerdir. Belli konulara eğilip zihin ve dikkat yorarlar. Bunlar, diğer işlerde beceriksiz olabilirler.
- Eleştirmeci Zeka. — Bu çeşit zekalılar; kendileri yapmamakla, ya da yapamamakla beraber, yapanların yaptıkları işlerin başarılı yahut başarısız taraflarını çok iyi bir şekilde görebilirler. Sanat münekkidleri bunlara bir örnek teşkil eder.
- Bulucu ve Yapıcı Zeka. — Bulucu ve yapıcı zeka sahipleri, her hangi bir konuda, içlerinden doğan bulma ve yapma gücünün etkisi altında çalışan kimselerdir. Mimarlar, mühendisler, şairler, ressamlar, müzisyenler bu tip zekalılardır.
- Karma Zeka. — Bazı kimselerde, hem pratik hem teorik, bazılarında da hem yapıcı hem eleştirmeci zeka bulunmaktadır. Bir kişide böyle birkaç zeka çeşidi birleşirse buna karma zeka sahibi denilebilir.
Zeka, bütün insanlarda ayrı ölçüde ve derecededir. Bu sebeple zekayı, genel olarak, üç dereceye ayırmak mümkündür.
- A) Az zekalı insanlar: Normalin aşağısındaki insanlardır. Ahmaklar, eblehler, aptal (idiot)lar bu derecededir ki; bunlar arasında da bazı farklar vardır.
- B) Orta zekalı insanlar: Normal derecede zeki insanlardır. İnsanların yüzde doksan beşi bu sınıfa girer. Orta zeka derecesinin de kendi içinde farkları vardır.
- C) Yüksek zekalı insanlar: Normalden üstün zekalılardır. Bunlar insanların pek azını teşkil ederler. Deha sahibi kimselerdir. Mucitler, büyük ve müstesna devlet adamları, sanatçılar bu gruba mensuptur.
Zekânın az veya çokluğunda yaşın, çevrenin, verasetin etkileri bulunmaktadır. Bütün bunların üstünde zekâ, her şeyden önce, yaradılışa bağlıdır.
Zekâ Ölçümü (Test). — İnsanların zeka derecelerini, zekalarına göre hangi mesleğe yönelmeleri gerektiği konularını inceleyen birtakım yeni bilimsel çalışma alanları vardır. Buna test denmektedir. İlk defa 1900 yılından bu yana başlayan test çalışmaları ve incelemeleri, bugün çok gelişmiş bulunmaktadır. Zeka testleri, genel olarak, dört gruba ayrılmıştır:
- Akıl hastalarının testi: Bu testle akıl hastalarındaki zekanın azlığı çokluğu değil, olan zekanın kalitesi, niteliği ölçülür.
- Normalin altındaki çocukların zeka testi: Bu çalışmalar normalden aşağı zekadaki çocukları bulmak, kavrayış ve yargı derecelerini öğrenmek içindir. Bu testin sonucuna göre, bu tip çocuklar için özel eğitim yapan okullar hazırlanır.
- Normalin üstündeki çocukların zeka testi: Yukarıdaki durumun aksini tespit için yapılan testlerdir. Bazı batı ülkelerinde bu çeşit çocuklar için ele özel eğitim yapılmaktadır.
- Meslek seçme, askerlikte sınıflara ayırma testleri: Bu tip test çalışmaları, özellikle, Amerika’da verimli ve başarılı bir şekilde uygulanmaktadır.
