Selçuklu Devleti tarihi ile ilgili bilgiler. Türk ulusunu Orta Asya’dan Yakındoğu’ya Asya’ya getiren Türk Devleti olan Selçuklu Devleti hakkında bilgiler.
SELÇUKLU DEVLETİ, XI. yüzyılda kurulan, XIII. yüzyılda sona eren büyük bir Türk devletidir. Osmanlı hanedanı bir yana bırakılırsa, Selçuklular Türk tarihinin en büyük hanedanıdır, dünya tarihinin de en önemli hanedanlarından biridir. Türk ulusunu Orta Asya’dan Yakın Doğu’ya, açık denizlere, Akdeniz’e getirmek, Anadolu’yu alıp bu ülkeyi Türkler’in ikinci anayurdu yapmak gibi iki muazzam cepheli işi başaran, Selçuklular olmuştur.
Hanedan adını Oğuzlar’ın Kınık boyundan Dukakoğlu Selçuk’tan almıştır. Selçuk Bey’in oğullarından Mikail’in Oğulları Tuğrul’la kardeşi Davut Çağrı Hanedanın «Büyük Selçuklular» denen imparatorluk dalını kurmuşlardır. Hanedanın «Anadolu Selçukluları» dalının kurucusu Süleyman Şah ise, Selçuk Bey’in oğullarından Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış Bey’in oğludur.
Selçuk Bey, Oğuzlar’ın Aral Gölü ile Hazar Denizi arasındaki «Üst Yurt»ta yaşayan bölümünün hakanıydı. Oğuzlar, Selçuk Bey’in idaresindekilerden ibaret değildi; Türkler’in azametli coğrafya dünyasında daha pek çok Oğuz kolları vardı.
Selçuk Bey ile oğulları çağında, yani X. yüzyılın ikinci yarısında, Türk ülkesinin ağırlık merkezi şimdiki Türkistan, hatta Doğu Türkistan’dı; ülkenin başkenti de, Kaşgar şehriydi. Dokuz-Oğuz-On-Uygur hanedanından Türk imparatorluk tacını almış olan Karahanlı hanedanı, Türkler’in kaderini Orta Asya’da biraz daha güneybatıya sürüklemiş, Selçuklular’a yol açmıştı. O yıllarda, başka bir Türk imparatorluk hanedanı olan Gazneliler de, özellikle Sultan Mahmut’tan başlayarak, bir yandan batıya, İran’a öte yandan güneye, Hindistan’a akmaya, Karahanlılar’a rakip çıkmaya başlamışlardı. Gazneliler, İran kültürü etkisindeydiler; 955’te Müslüman dinini resmen kabul ederek Türk tarihinde bir devrim yapan Karamanlılar ise, saf Türk kültürünü temsil ediyorlardı. Küçük Oğuz
krallığı üzerinde bir yandan Karahanlılar, bir yandan da Gazneliler, egemenlik iddiasında bulunuyorlardı.
Selçukoğulları, XI. yüzyılın ilk yıllarında, daha çok, Gazneliler’e ait Horasan’a akıyorlar, Sultan Mahmut’u çok rahatsız ediyorlardı. Sultan Mahmut’tan sonra büyük güç kazanan Selçukoğulları İdaresindeki Oğuzlar, 1037’de İslam dünyasının en büyük şehirlerinden olan Nişapur’u Gazneliler’den aldılar; şehirde Tuğrul Bey, «sultan» (imparator) ilan edildi. Horasan gibi pek zengin büyük bir ülkenin kaybına baş eğemeyen Gazneliler, Selçukoğulları’na karşı harekete geçtiler, Hindistan’ı fethetmiş olan dünyanın en güçlü ordusu ile Oğuzlar’ın üzerine yürüdüler. Herkes Oğuzlar’ın devlet olarak hartadan silineceğini sanıyordu. Yalnız, tarih, inanılmaz, beklenmedik olaylarla doludur.
23 mayıs 1040’ta olan Dandanakan Meydan Savaşı Türk ulusunun kaderini çizen üç-dört olaydan biri sayılır. Bu savaşta Oğuzlar, azametli Gazneli ordusunu bozguna uğrattılar. Gazneliler, Yakın Doğu’dan Afganistan’a, Hindistan’a sürülmekle kalmadı, Karahanlılar da Türkistan’da doğuya doğru sürüldü. Büyük Türk Hakanlığı tacı, Karahanlılar’dan Selçukoğulları’na, Tuğrul Bey’e geçti.
Bütün İran’ı alan Tuğrul Bey, Bağdat’a geldi. Abbasîler, bir yandan Fâtımîler’in, bir yandan da onları tutan Büveyhîler’in baskısından tarihten silinmek derecelerine gelmişlerdi; bu yüzden, Türk himayesine girmek için can attılar. Selçuklular, böylece, Müslümanlık dünyasının ruhani başkanını himayelerine almakla bütün İslam alemine egemen olmak yolunu tuttular. Fâtımîler’in Akdenize egemen oldukları çağ artık geçmiş, İslâm tarihinde de Araplar’ın üstünlük devri tarihe karışmıştı.
Büyük Selçuklu İmparatorluğu
Tuğrul Bey öldükten sonra, yerine, çocuğu olmadığı için, kardeşi ve imparatorluğun kurulmasında en önemli yardımcısı Çağrı Bey’in oğullarından Alp Arslan geçti. Alp Arslan, 26 Ağustos 1071’de Malazgirt zaferini kazandı. Daha sonra eski medeniyetler beşiği Anadolu, Kutalmışoğlu Süleyman-Şah tarafından fethedildi. Alp Arslan’ın oğlu Melikşah çağında da Türk imparatorluğu, gücünün en yüksek noktasına çıktı. Gazneli, Karahanlı, Gurlu Türk imparatorlukları Selçuklular’ın yüksek egemenliğini tanıdı. Doğuda Türk sınırı Çin’e, Orta Hindistan’a, Sibirya’ya dayandı. Batıda Kafkas Dağları, Ege Denizi, Marmara, Kızıldeniz sınırdı.
Bu durumdan şaşıran Avrupa devletleri, Boğazlar’ı atlamak üzere olan Türkler’e karşı toparlandı, Haçlı seferleri düzenlendi. Türkler, Kuzey ve Batı Anadolu’dan geri sürüldüler. Büyük Selçuklular’a bağlı Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti İznik’ten Konya’ya taşındı.
Sultan Sencer’in ölümü üzerine 1157’de Büyük Selçuklular dalı sona erdi. Büyük Türk Hakanlığı tacı, Konya’daki Anadolu Selçuklu sultanı II. Kılıç Arslan‘a geçti.
İran’da, Irak’ta, Kafkasya’da Irak Selçukluları vardı. Bu dalın kurucusu Sultan Mahmut, Büyük Selçuklular’dan Sultan Mehmet Tapar’ın oğullarındandır; Mehmet Tapar, Sultan Melikşah’ın oğullarından, Sultan Sencer’in ağabeysiydi. Son zamanlarında İldenizliler atabey ailesinin niyabeti altına düşen, Hemedan’ı başkent edinen Irak Selçukluları, 1194′ te tarihe karıştı. Bir Selçuklu devleti de Kirman’da, güneydoğu İran’daydı. Bunun kurucusu Sultan Kavurt, Alp Arslan’ın kardeşidir.
Başkentleri Şam’da olan Suriye Selçuklu krallığının kurucusu Sultan Tutuş ise, Sultan Alp Arslan’ın oğludur. Irak Selçukluları 1117-1194 arasında 77 yıl, Kirman Selçukluları 1041-1187 arasında 146 yıl, Suriye Selçukluları 1094-1117 arasında 23 yıl, Anadolu Selçukluları 1077-1308 arasında 231 yıl, Büyük Selçuklular ise 1040-1157 arasında 117 yıl sürmüştür. Selçuklular’ın öteki dalları, yaşadıkları müddetçe, Büyük Selçuklular’a bağlı kalmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin geniş mirasını Türk atabey hanedanları paylaştılar. Bunların en ünlüleri Zengîler, Salgurlular, İldenizliler, Artuklular, Böriler’dir. Doğuda Büyük Selçuklular’ın yerine Doğu Türk Hakanlığı olarak Harzemşahlar geçti. Arap ülkeleri ise bir müddet sonra Türk egemenliğinden çıktı, Eyyûbî Arap egemenliğine geçti. Eyyubîler’in yerini de sonradan Türk Memlûkler aldı.
Anadolu Selçuklu imparatorluğu ise, Sultan Alâettin Keykubât devrinde dünyanın en güçlü, mamur, zengin devleti oldu. Yalnız, sonradan, İran Moğolları’nın (İlhanlılar’ın) egemenliğine girdi. 1308’de, böylece, 3 yüzyıllık Selçuklu hanedanı tarihe karıştı. Osmanoğulları, Selçuklular’ın mânevi mirasını topladılar. Anadolu’ yu Türkler’in ikinci anayurdu yapan Selçuklular’ın açtıkları yoldan gittiler. Osmanlı İmparatorluğu’nu kurdular.
