Vezin nedir? Vezinin tanımı ve edebiyatımıza vezinlerin kullanımı hakkında bilgi.
Sözlük anlamı tartı, düzen olan vezin kelimesi edebiyatta mısraların düzenini sağlayan ölçülere verilen ad anlamında kullanılır. Eskiden kafiyesi ve vezni yerli yerinde bulunan manzumelere “Mevzun ve mukaffa” (Vezinli ve Kafiyeli) denirdi.
Vezin bir manzumenin bütün mısraları arasında müzikal bir ahenk sağlama yoludur. Türkler, İslamın etkisine girinceye kadar bu ahengi heceler düzenine ve sayısına göre sağlarlardı. Buna “Hece Vezni” denmektedir. İslamın etkisi bütün kültür hayatımıza bu arada edebiyatımıza da girince halk şiiri hariç Divan şiirine aslında Araplar’ın malı olan, fakat İran kanalından geçerek bazı değişmeler gösteren “Aruz Vezni” hakim olmuş, bu hal XI. yüzyıldan başlıyarak günümüze kadar sürmüştür.
Edebiyatımızda aruza karşı tepki XIX. yüzyıl sonunda görülmeye başlar. Mehmet Emin Yurdakul hece vezni akımının önderi XX. yüzyıl başlarındaki “Hecenin Beş Şairi” ise bu yolun ilk başarılı elemanlarıdırlar. Bir ara hece vezni çağdaş Türk şiirinde tamami ile yerleşmişse de kısa bir süre sonra “Serbest Vezin” ya da vezinsiz şiir geleneği kurulmuştur. Bugün Türk şairlerinin büyük çoğunluğu vezinsiz şiir yazmaktadır. Bu arada hece ile hatta aruzla yazanlara da raslanır.
Hece vezni ile yazılmış bir manzumede, o manzumenin ilk mısrasındaki hece sayısı kaç taneyse onu izleyen bütün mısraların da aynı hece sayısında olması gerekir. İlk mısra 7 hece ise diğer hepsi 7 hece; 11 ise 11 hece; 14 ise 14 hece vs. Bu arada daha düzenli bir ahenk sağlanması için her mısranın kendi içinde hece gruplarına bölünmesi de dikkate alınabilir. Örneğin manzumenin ilk mısrası 3+4 bölümünde ise diğerlerin de bu bölüm düzeninde olması gerekir. Buna göre:
7 heceli mısrada bu bölünme (Durak):
7 = 3 + 4 dür ?
8 hecelide: 8 = 4 + 4,
11 hecelide: 11=6 + 5 ya da
11=4+4 + 3,
14 hecelide: 14 = 7 + 7 ya da
14 = 4 + 3 + 4 + 3 olabilir.
Aruz vezninde hece düzeni ve ölçü tamamen başkadır.
